British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

Brazilië economische grootmacht?

Bert Ernste

November 2008

hoogbouw São Paulo Is de eeuw van Brazilië eindelijk aangebroken? Over de potentie van Brazilië was men het altijd wel eens, maar of het er ooit uit zou komen? Brazilië had alles, grondstoffen, waterkracht, een klimaat waarin je soms wel drie oogsten per jaar kon hebben, een industriële basis, werkkracht. Alles is er voor een bloeiende en groeiende economie. Brazilië was echter het ‘land van morgen’ en zou dat wel altijd blijven, zo luidde een veelgehoorde uitdrukking. Brazilië maakte zijn potentie niet waar.

Volgens onder meer het adviesbureau Goldman Sachs zal dat gaan veranderen. Brazilië kan volgens het bureau en vele andere analisten samen met Rusland, India en China de komende 20 tot vijftig jaar een economische grootmacht worden. (Boek Goldman Sachs)

In november 2007 kondigde Petrobras ook nog eens de ontdekking van grote nieuwe olievelden aan. Petrobras heeft in de loop der jaren wel vaker nieuwe olievelden gevonden, maar nu ging het om velden die van Brazilië een echte olie-exporteur en -macht kunnen maken. De olievoorraden in de baai van Santos zijn groot en de olie van goede kwaliteit.

De totale koopkracht in Brazilië is de laatste jaren spectaculair gestegen, vooral omdat heel veel mensen tot de middenklasse konden toetreden door een grote toename van het aantal banen. Bijna de helft van de bevolking (47,1 procent) behoort nu tot de middenklasse van Brazilië. In 1993 was dat nog niet eens een derde deel van de bevolking (30,98 procent). (Folha de São Paulo)

Investeerders zien in Brazilië daarom interessante mogelijkheden. Sam Zell van Equity Group Investments LLC zegt dat Brazilië over dertig jaar een grotere economische macht zal zijn dan China.

Zou morgen dan eindelijk aanbreken? Dit soort investeerdershype moet je met grote argwaan bezien. Toch heeft Brazilië nu wel degelijk een goede kans om nu een grote sprong voorwaarts te maken. Die kans pakken is echter nog helemaal niet zo gemakkelijk.

Maatregelen nodig
Als Brazilië een periode van hoge economische groei en sociale ontwikkeling wil, zal het in ieder geval het overheidsapparaat efficiënter en minder corrupt moeten maken. De regering Lula heeft op diverse fronten vooruitgang geboekt, maar vanwege het gesteggel in het parlement, waarbij stemmen gekocht moeten worden door baantjes of geld uit te delen, gaat dat langzaam. Ook moet het onderwijs op de schop. Alleen geld pompen in het onderwijs in Brazilië is niet voldoende. Structurele aanpassingen zijn nodig. Verder moet Brazilië juridisch betrouwbaarder worden door de rechtspraak te versterken en efficiënter te maken. En zo kun je nog wel even doorgaan. De lijst is lang.

Grote strategische keuzes wachten Brazilië ook waar het gaat om de winning van de nieuw gevonden olie. Ga je die winnen volgens het neoliberale model dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) en de grote oliebedrijven voorstaan, of volgens het model van de Noorse staatsoliemaatschappij Statoil, gekoppeld aan een fonds waaruit ontwikkeling van het land wordt betaald? Vanuit dat fonds wordt geïnvesteerd in bepaalde strategische sectoren. Of nog een ander model? De Braziliaanse regering studeert al op een nieuwe wet op de mijnbouw.

Het risico van overheidsbedrijven is dat ze bij gebrek aan concurrentie inefficiënt worden. Petrobras is onderworpen aan marktwetten en geldt als een tamelijk ‘slank’ bedrijf, maar dat zou anders kunnen uitpakken bij een ander soort staatsbedrijf met om politieke redenen benoemde mensen aan het hoofd.

Risico markt
Alles maar overlaten aan de markt brengt echter ook heel grote risico’s met zich mee. Dan krijg je vooral economische ontwikkeling voor de grote, eventueel buitenlandse bedrijven, de top van die bedrijven en andere slimme zakenlieden en veel minder voor het volk en Brazilië in het algemeen. Neoliberale economen beweren altijd dat de rijkdom zich vanzelf uitbreidt (trickle down) over de rest van het land, maar dat is maar gedeeltelijk waar. Zonder sturing gebeurt dat altijd mondjesmaat en op een zeer onevenwichtige manier. Niet voor niets zijn er juist in Latijns-Amerika een aantal linkse (‘rode’) presidenten aan de macht gekomen, vanwege hun belofte - al dan niet populistisch - om de rijkdommen beter te verdelen. President Lula is in deze context overigens hooguit roze te noemen en heeft volgens Goldman Sachs goede vooruitgang geboekt op economisch gebied (in liberale zin).

President Lula en zijn opvolgers (van welke politieke kleur dan ook) zullen de gulden middenweg moeten vinden tussen staat en markt, als zij Braziliës potentie willen realiseren en willen aanwenden ten bate van het hele volk en niet alleen de economische bovenlaag. De gulden middenweg. Een cliché, maar wel waar.

Recessie
De vraag is of de wereldwijde recessie Braziliës kansen om een economische grotmacht te worden zal frustreren. Brazilië kreeg pas laat last van de kredietcrisis, maar is uiteraard niet immuun voor ontwikkelingen in de wereldeconomie. De regering is al bijgesprongen in de bankensector en het consumentenvertrouwen neemt af. De autoverkopen zijn gedaald en ook de sector onroerend goed staat onder druk. De economische groei zal afnemen, maar zal komend jaar naar verwachting nog altijd enkele procenten bedragen, meer dan in Europa, dat met krimp te maken krijgt volgens de voorspellingen. Ook geldt de Braziliaanse bankensector als gezond. Een kredietcrisis zoals die in de Verenigde Staten lijkt in Brazilië onwaarschijnlijk, al wordt er heel veel op krediet gekocht.

Brazilië zal zeker de gevolgen van de economische crisis in de wereld voelen, maar gegeven bovengenoemd uitgangspunt, staat de economie er allerminst slecht voor. Veel mensen doen wat Brazilië betreft aan doemdenken en roepen nu al om het hardst dat Brazilië een nieuwe economische crisis tegemoet gaat, zoas het land er al vele kende. Het kan natuurlijk zijn dat die er ook komt. Er zijn echter weinig aanwijzingen dat Brazilië inderdaad zo kwestbaar is. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) voorspelt dat Brazilië veel minder hard geraakt zal worden door de economische crisis in de wereld dan andere grote economieën.* Of Brazilië op termijn daadwerkelijk een economische grootmacht wordt, is natuurlijk onzeker. Er is nog een lange weg met vele hobbels te gaan om die eeuwige potentie waar te maken, maar de kans lijkt op dit moment reëel.

* Maart 2009: De OECD heeft haar verwachtingen inmiddels naar beneden bijgesteld, maar Brazilië blijft het relatief beter doen dan de meeste landen. Het Braziliaanse tijdschrift Veja van 4 maart 2009 geeft tien redenen om optimistisch te zijn over de Braziliaanse economie**. Te weten: 1. Dollarreserves van 200 miljard dollar ondanks crisis nog niet aangesproken; 2. Banken competent, goed gereguleerd, laag risico; 3. Geen onroerend goed ‘bubbles’; 4. Sterke interne markt door groei middenklasse gedurende laatste jaren; 5. Energie grotendeels ‘groen’ (waterkracht), onafhankelijk van olie-import; 6. Stabiel politiek systeem, democratie geworteld; 7. Stabiele economie, regulering imperfect, maar inzichtelijk; 8. Brazilië is grootste voedselexporteur ter wereld, vraag gegearnadeerd in alle scenario’s; 9. Braziliës buitenlandse markt is gediversificeerd en de meerwaarde van de export is steeds hoger; 10. De meeste analyses die stagnatie voorspellen in de wereld, blijven voor Brazilië groei voorspellen. Veja gaat voor 2009 uit van 1,5 procent.
Niemand heeft ten aanzien van de crisis echter de wijsheid in pacht.

Meer Brazilië | Index artikelen | Contact