British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

Te weinig eten

Bert Ernste

Maart 2005

De supermarkt is goed voorzien en ik laad mijn wagentje vol met voorraad voor de komende dagen. De meeste klanten lopen er luchtig bij in T-shirt en teenslippers. Sommige zijn netjes gekleed, die komen blijkbaar van hun werk. We zijn in São Paulo (Brazilië), een moderne wereldstad, waar je alles wat modern en hip is kunt kopen. Brazilië heeft, om maar iets te noemen, een eigen vliegtuigindustrie en een bovenlaag van steenrijke ondernemers.
Thuisgekomen zet ik het journaal van acht uur aan. “Opnieuw is een kind overleden aan ondervoeding in het indianenreservaat Dourados in de deelstaat Mato Grosso do Sul.” Nieuwslezers hebben in Brazilië een wat opklopte toon, die me bijna afleidt van de inhoud van het nieuws. Maar dan dringt het tot me door: in het Brazilië van de 21e eeuw sterven kinderen door ondervoeding! Sinds het begin van dit jaar zijn er al zeven kinderen aan ondervoeding gestorven in het reservaat. (In 2004 vijftien.) Nog eens dertig kinderen liggen met verschijnselen van ondervoeding in het ziekenhuis.
Dat er armoede is in Brazilië, dat er krottenwijken zijn, dat weet iedereen. Maar ondervoeding tot de dood erop volgt?!

Barre omstandigheden
In het reservaat Dourados leven elfduizend indianen van drie etnische groepen, Caiová, Nhandeva en Terena, op 3,5 duizend hectare grond omringd door sojaplantages. Dat zijn veel te veel mensen voor die oppervlakte. Er zouden volgens de normen van landhervorming slechts 200 families (zo’n duizend mensen) kunnen wonen. In de jaren ’70 zijn een aantal van dergelijke veel te kleine reservaten ingesteld. (Ter vergelijking: de Caiapó-indianen hebben in het Amazonegebied een reservaat van 12 miljoen hectare voor 5,5 duizend indianen.) De landbouwwerktuigen in het reservaat zijn kapot, waardoor de indianen niet op tijd hebben kunnen planten. Ze krijgen slechts een paar uur per dag water uit de waterleiding en de putten, waar ze de rest van de dag water uit moeten halen, zijn besmet. Hulpprogramma’s die er zijn, bijvoorbeeld voor goedkoop krediet voor de indianen, werken niet, omdat de meeste indianen geen identiteitspapieren hebben en dus volgens de regels van de moderne maatschappij geen krediet aan kunnen vragen.
De overheid heeft in alle haast voedselpakketten gestuurd, maar ‘vergat’ daarbij dat de indianen andere eetgewoontes hebben, zodat de pakketten niet veel zoden aan de dijk zetten. Voedselpakketten zijn in elk geval hooguit een noodmaatregel.

Gebrek aan perspectief
Het grootste probleem van de Braziliaanse indianen is een volstrekt gebrek aan perspectief. De Braziliaanse overheid heeft nooit, ook niet onder de huidige president Lula (links met respect voor de markt), een samenhangend beleid voor de problematiek van de indianen weten te formuleren. Onder veel groepen indianen is alcoholisme een groot probleem en onder de Caiovás is het zelfmoordpercentage hoog.

Oude koek
Het nieuws wordt onderbroken door reclame waarin allerlei blije mensen je uitnodigen om je geld uit te geven aan die heerlijke chocolaatjes, of aan die mooie DVD-speler. De indianen lijken weer ver weg, maar langzaam dringt tot me door dat bovenstaande ellende al zo heel erg lang bekend is. Waarom is er dan nog steeds geen oplossing?

Te simpel
Al te simpel zou zijn om blindelings te zeggen dat we Brazilië, of grote delen daarvan, maar terug moeten geven aan de indianen, al zou je het ze nog zo graag gunnen. Gezien de veelheid van mensen op deze planeet, is het niet doenlijk om hele grote gebieden aan een betrekkelijk klein aantal mensen te geven. Dat geldt zeker als er natuurlijke rijkdommen in zo’n gebied zijn, waar talloze arme sloebers uit het hele land een boterham aan kunnen verdienen. Die arme sloebers hebben óók recht op een menswaardig bestaan. Al mag dat natuurlijk nooit, zoals nu de praktijk is, ten koste gaan van de indianen en het regenwoud.
Maar verdikkeme, het moet toch mogelijk zijn om een gulden middenweg te vinden, waarbij de indianen delen in de lokale rijkdom, niet op grove en botte wijze aan de kant worden gezet, en hun cultuur (grotendeels - cultuur is niet statisch) en hun zelfrespect kunnen behouden, c.q. herwinnen?

Het nieuws is afgelopen en de telenovela (soap-serie, in Brazilië een nationaal fenomeen) begint. Sinds enkele jaren zijn daarin ook zwarte Brazilianen in te zien met hoge posities. Indianen komen er niet in voor.

Meer Brazilië | Meer columns | Contact