Te weinig eten
Bert Ernste
Maart 2005
De supermarkt is goed voorzien en ik laad mijn wagentje vol met voorraad voor de
komende dagen. De meeste klanten lopen er luchtig bij in T-shirt en teenslippers.
Sommige zijn netjes gekleed, die komen blijkbaar van hun werk. We zijn in São
Paulo (Brazilië), een moderne wereldstad, waar je alles wat modern en hip is
kunt kopen. Brazilië heeft, om maar iets te noemen, een eigen vliegtuigindustrie
en een bovenlaag van steenrijke ondernemers.
Thuisgekomen zet ik het journaal van acht uur aan. “Opnieuw is een kind
overleden aan ondervoeding in het indianenreservaat Dourados in de deelstaat Mato
Grosso do Sul.” Nieuwslezers hebben in Brazilië een wat opklopte toon, die
me bijna afleidt van de inhoud van het nieuws. Maar dan dringt het tot me door: in
het Brazilië van de 21e eeuw sterven kinderen door ondervoeding! Sinds het begin
van dit jaar zijn er al zeven kinderen aan ondervoeding gestorven in het reservaat.
(In 2004 vijftien.) Nog eens dertig kinderen liggen met verschijnselen van
ondervoeding in het ziekenhuis.
Dat er armoede is in Brazilië, dat er krottenwijken zijn, dat weet iedereen.
Maar ondervoeding tot de dood erop volgt?!
Barre omstandigheden
In het reservaat Dourados leven elfduizend indianen van drie etnische groepen,
Caiová, Nhandeva en Terena, op 3,5 duizend hectare grond omringd door
sojaplantages. Dat zijn veel te veel mensen voor die oppervlakte. Er zouden volgens
de normen van landhervorming slechts 200 families (zo’n duizend mensen) kunnen
wonen. In de jaren ’70 zijn een aantal van dergelijke veel te kleine reservaten
ingesteld. (Ter vergelijking: de Caiapó-indianen hebben in het Amazonegebied
een reservaat van 12 miljoen hectare voor 5,5 duizend indianen.) De
landbouwwerktuigen in het reservaat zijn kapot, waardoor de indianen niet op tijd
hebben kunnen planten. Ze krijgen slechts een paar uur per dag water uit de
waterleiding en de putten, waar ze de rest van de dag water uit moeten halen, zijn
besmet. Hulpprogramma’s die er zijn, bijvoorbeeld voor goedkoop krediet voor de
indianen, werken niet, omdat de meeste indianen geen identiteitspapieren hebben en
dus volgens de regels van de moderne maatschappij geen krediet aan kunnen
vragen.
De overheid heeft in alle haast voedselpakketten gestuurd, maar ‘vergat’
daarbij dat de indianen andere eetgewoontes hebben, zodat de pakketten niet veel
zoden aan de dijk zetten. Voedselpakketten zijn in elk geval hooguit een
noodmaatregel.
Gebrek aan perspectief
Het grootste probleem van de Braziliaanse indianen is een volstrekt gebrek aan
perspectief. De Braziliaanse overheid heeft nooit, ook niet onder de huidige
president Lula (links met respect voor de markt), een samenhangend beleid voor de
problematiek van de indianen weten te formuleren. Onder veel groepen indianen is
alcoholisme een groot probleem en onder de Caiovás is het zelfmoordpercentage
hoog.
Oude koek
Het nieuws wordt onderbroken door reclame waarin allerlei blije mensen je uitnodigen
om je geld uit te geven aan die heerlijke chocolaatjes, of aan die mooie DVD-speler.
De indianen lijken weer ver weg, maar langzaam dringt tot me door dat bovenstaande
ellende al zo heel erg lang bekend is. Waarom is er dan nog steeds geen
oplossing?
Te simpel
Al te simpel zou zijn om blindelings te zeggen dat we Brazilië, of grote delen
daarvan, maar terug moeten geven aan de indianen, al zou je het ze nog zo graag
gunnen. Gezien de veelheid van mensen op deze planeet, is het niet doenlijk om hele
grote gebieden aan een betrekkelijk klein aantal mensen te geven. Dat geldt zeker als
er natuurlijke rijkdommen in zo’n gebied zijn, waar talloze arme sloebers uit
het hele land een boterham aan kunnen verdienen. Die arme sloebers hebben
óók recht op een menswaardig bestaan. Al mag dat natuurlijk nooit,
zoals nu de praktijk is, ten koste gaan van de indianen en het regenwoud.
Maar verdikkeme, het moet toch mogelijk zijn om een gulden middenweg te vinden,
waarbij de indianen delen in de lokale rijkdom, niet op grove en botte wijze aan de
kant worden gezet, en hun cultuur (grotendeels - cultuur is niet statisch) en hun
zelfrespect kunnen behouden, c.q. herwinnen?
Het nieuws is afgelopen en de telenovela (soap-serie, in Brazilië een nationaal fenomeen) begint. Sinds enkele jaren zijn daarin ook zwarte Brazilianen in te zien met hoge posities. Indianen komen er niet in voor.
Meer Brazilië | Meer columns | Contact