Straatkind Rio krijgt vader, na zijn dood

Bert Ernste

NRC Handelsblad 19 juni 1990

RIO DE JANEIRO, 19 juni Krantebericht: “Straatkind P.C.R. gestorven zonder ooit een verjaardagscadeau te hebben gekregen. Ratinho (‘Muisje’), zoals hij werd genoemd, werd twaalf dagen voor zijn vijftiende verjaardag met kogels doorzeefd in het noordelijke deel van Rio de Janeiro” . (Jornal do Brasil 8 april 1990). Toen hij stierf, was Ratinho al drie jaar niet meer thuis geweest bij zijn ouders.

Hij leefde op straat. Ratinho werd uiteindelijk door zijn eigen ouders begraven. In veel gevallen zorgen de moordenaars van de zogenoemde doodseskaders voor de begrafenis. Om aanklachten van familieleden te voorkomen, worden die onder druk gezet om hun mond te houden en niet naar de politie te gaan, zelfs niet om het lichaam op te eisen en te begraven. Een handlanger van de moordenaars eist in plaats van hen het kind op en het wordt onder zijn naam begraven. “Het is een trieste ironie, bijna een macabere grap. Het kind, dat bijna zijn hele leven geen ouders had, krijgt een vader als hij dood is”, zegt Maria Tereza Moura, voormalig coördinator van de Nationale Beweging voor Straatkinderen. In andere gevallen komt het lijk niet eens bij de politie, maar wordt op een officieuze begraafplaats gedumpt.

De doodseskaders in Brazilië zijn een verschijnsel van de laatste vijf jaar. Met het toenemen van de criminaliteit gingen winkeliers, vooral in arme wijken, over tot het inhuren van particuliere bewakingsdiensten. Vaak maken politie-agenten deel uit van die informele bewaking om iets bij te verdienen. Een agent van de politie verdient in Brazilië drie keer het minimumloon, dat wil zeggen ongeveer driehonderd gulden per maand.De bewaking bestaat in de praktijk eerst nog uit het oppakken van dieven. De dief, in veel gevallen een kind, krijgt vervolgens een flink pak slaag of erger. Al gauw gaan de bewakers over tot het oppakken van in hun ogen potentiële misdadigers, nog voordat zij iets hebben misdaan. De volgende stap is het vermoorden van misdadigers en met het groeien van het gevoel van macht van de doodseskaders wordt de willekeur steeds groter. Regelmatig zijn kinderen het slachtoffer. Volgens sommige onderzoeken zou elke twee dagen een kind worden vermoord in Brazilië.

Een winkelier legt uit waarom hij dergelijke doodseskaders financiert: “Niemand wil dat die kinderen doodgaan. Het probleem is dat er voor hen geen oplossing is. De politie pakt ze op, de rechter laat ze vrij en ze gaan weer stelen. En mijn winkel wordt bedreigd. Heb ik dan niet het recht om mijn zaak te beschermen?” Nog een stap verder, en de doodseskaders verhuren hun diensten aan de drugsbendes die in de arme wijken van steden als Rio de Janeiro welig tieren. De moorden krijgen dan een steeds grimmiger karakter. Hoofden en andere lichaamsdelen worden afgesneden om de afschrikkende werking te vergroten. De doodseskaders van de drugsbendes willen graag de voorpagina halen van de sensatiekrant O Povo, die alle verschrikkingen met grote foto’s op de voorpagina zet.

Soms hebben de doodseskaders een semi-officieel karakter. In de stad São Bernardo, nabij bij São Paulo, kreeg de leider van een doodseskader, Clidenor Ancelmo Brilhante, eens de titel ‘Burger van São Bernardo’ van het gemeentebestuur wegens zijn verdienste bij het ‘schoonmaken’ van de stad. Brilhante is oud-politieman en heeft nu een particuliere bewakingsdienst. Tegen politie-agenten die deelnemen in de doodseskaders wordt vrijwel nooit opgetreden. Uit onderzoek blijkt dat van de honderd misdaden er maar twintig worden onderzocht. Vooral als het slachtoffer arm is, leveren de onderzoeken vrijwel nooit iets op.

Vaak pakt de politie, ook in officiële functie, kinderen op van straat zonder dat zij iets hebben gedaan. In een geval vulde de politie op het formulier van de arrestatie als aanklacht in: “Het hebben van liederlijke gedachtes”. Op politiebureaus wordt ook regelmatig gemarteld. Een meisje dat een appel had gestolen, werden de oorringen uit het oor gerukt, waardoor de oorlel uitscheurde. Daarna kreeg zij nog een pak slaag. Slaan en schoppen is op de politiebureaus schering en inslag. Journalisten, sociaal werkers en mensen uit de roomskatholieke kerk die doodseskaders en martelingen door de politie aanklagen, worden vaak bedreigd. In enkele gevallen werden zij enkele uren gevangen gehouden en gemarteld door bendes. Ook de martelingen door de politie blijven veelal zonder strafmaatregelen.

De bendes in de arme wijken maken graag gebruik van straatjongens om het vuile werk op te knappen. De kinderen zijn goedkoop en als er iets gebeurt gemakkelijk te vervangen. Drugsbendes zorgen er vaak voor dat de kinderen verslaafd raken zodat zij alles doen voor een beetje cocaïne of een potje schoenmakerslijm, het verdovende middel van de armen. Lijm snuiven zorgt na verloop van tijd voor ernstige hersenbeschadigingen.Voor de meeste straatkinderen in Brazilië lijkt de situatie hopeloos. Diverse sociale organisaties proberen straatkinderen werk te bezorgen en ze te bewegen naar hun ouderlijk huis terug te gaan. Soms lukt dat. De aantallen straatkinderen zijn echter enorm en er is te weinig werk. Misdaad loont bovendien sneller dan bijvoorbeeld werk als ongeschoolde bakkersknecht.

Om in de arme wijken hun werk te kunnen doen, moeten sociale instellingen vaak accepteren dat zij zich niet mogen bemoeien met de kinderen die bij bendes zijn betrokken. De tehuizen voor kinderen hebben bij lange na niet voldoende capaciteit en zijn in veel gevallen niet veel beter dan gevangenissen met te weinig personeel, slecht eten en weinig voorzieningen. Uiteindelijk is het probleem de armoede van talloze Brazilianen en het slechte onderwijsstelsel, die veel kinderen een behoorlijke opvoeding onthouden. Straatkinderen vinden op straat een illusie van vrijheid en zelfstandigheid, die hun beter lijkt dan de problemen thuis. Op straat zijn zij echter nauwelijks beter af. De situatie van de meeste straatkinderen in Brazilië wordt samengevat in de indringende vraag van een straatmeisje: “Zou het niet mogelijk zijn om opnieuw te worden geboren?”

Meer Brazilië | Index artikelen | Contact