Digitaal lezen nog geen bedreiging voor het boek

Bert Ernste

Blik op Portugal, november 2009

Het digitale lezen is in opkomst. Lange tijd was de scherpte van mooi drukwerk zo veel beter dat de digitale leesapparaten alleen voor de liefhebbers van gadgets waren. Dat is nu wel voorbij. De schermen zijn scherp en niet meer zo gevoelig voor invallend licht. Je kunt nu prima lezen met een zogenoemde e-reader. (Meer details in het consumentenprogramma Radar. Adobe (onder andere van de bekende Acrobat Reader) heeft een gratis programma uitgebracht voor het beheer van digitale boeken: Adobe Digital Editions, geschikt voor Windows en Mac. Ook op slimme telefoons, zoals de iPhone, kunt u digitale boeken lezen, maar op zo’n klein schermpje is dat geen pretje.

Internetboekhandel Bol.com (nee, ik heb geen aandelen van deze firma) komt nu ook met een digitale reader en een eerste aanbod aan digitale boeken, een aantal gratis. Voordeel van het leesapparaat van Bol.com is dat die ook geschikt is voor boeken, die je elders koopt (mits ze in het juiste bestandsformaat zijn, natuurlijk). De al eerder op de markt verschenen e-reader van Amazon.com, de boekengigant uit de Verenigde Staten, leest alleen boeken gekocht bij Amazon. Verander je dat, dan ben je je boeken van Amazon kwijt, als ik het allemaal goed begrijp. Amazon heeft laatst een aantal boeken van de leesapparaten van klanten gewist, omdat ze het auteursrecht niet bleken te hebben. Let wel: de boeken waren al verkocht en stonden op de readers van de klant, maar werden dus langs de internetverbinding van de apparaten toch gewist. Amazon heeft spijt betuigd over haar actie. Meer informatie over e-readers.

Weg met de boekenkast?
De vraag is natuurlijk: willen we dat? We zijn allemaal nog opgegroeid met het boek in al zijn verschijningsvormen. Het mooie, zware kunstboek met prachtige reproducties van de kunst in de wereld, het lijvige naslagwerk, de mooi uitgevoerde literaire uitgaven en de goedkope pockets voor aan het strand of zo. Het vast houden van zo’n boek, het gevoel van het papier, glad of ruw, crèmekleurig of stralend wit, de fraaie scherpe letters in een mooie bladspiegel. Dat is toch heerlijk? We zien in gedachten nog de monniken boeken met de hand kopiëren en hebben nog een beetje de opwinding van het feit dat de boekdrukkunst het mogelijk maakt dat grote groepen mensen kennis kunnen nemen van de kennis en de literatuur van de wereld. Willen we dan wel met zo’n leesapparaatje op zak lopen? Willen we de boekhandel met zijn planken vol boeken, waar je zo lekker kunt snuffelen, kwijt?

Toch heeft een goed gevulde boekenkast ook iets geks. De meeste boeken lees je maar een keer, waarom zou je die dan bewaren? Zou dat zijn, omdat we instinctief aanvoelen dat ons geheugen vergankelijk is? Of is het om aan onze bezoekers te laten zien dat we lezers zijn? Dat laatste lijkt niet op te gaan, want vaak heeft men de boeken in een aparte kamer. Zoals iemand ooit zei: boeken zijn eigelijk een heel dik soort behang.

Boekenkast op zak
Voor de mobiele mens biedt het elektronische leesapparaat extra mogelijkheden. Op zo’n apparaat kun je het lettertype en -grootte zelf instellen. Handig voor mensen met minder goede ogen. Bent u een overwinteraar en brengt u een aantal maanden per jaar in het zonnige zuiden door, dan kunt u in een apparaatje ter grootte van een boek een redelijke boekenkast meenemen. Een geheugen van 512 MB is al goed voor ongeveer 350 e-boeken. Net zoals u op de iPod of MP3-speler uw hele CD-collectie in uw binnenzak kunt meenemen. Er is wel een groot verschil. Het is heel eenvoudig om uw CD-collectie op uw muziekapparaatje te zetten, maar de boeken uit uw boekenkast zet u niet even over op uw leesapparaat. U bent afhankelijk van het aanbod aan digitale boeken.

Dat aanbod groeit heel snel. Het Gutenberg project biedt een groot aantal, veelal oudere boeken, gratis aan. Overigens kunt u de boeken van deze site ook als platte tekst downloaden, dan hebt u niets extra’s nodig om ze te lezen. Geen Adobe Digital Editions en geen leesapparaat. Lezen van een computerscherm is minder aangenaam dan van een e-reader, maar het geeft je de kans om eens wat te snuffelen in digitale boeken. Voor wie kennis wil nemen van klassiekers uit de Portugese literatuur zonder meteen boeken te gaan kopen: het Gutenberg project biedt onder meer de Lusíadas van Luís Vaz de Camões en diverse werken van Eça de Queiroz aan. Wie gedichten van Fernando Pessoa wil lezen kan daar trouwens ook terecht. De al genoemde internetboekhandels bieden ook steeds meer digitale boeken aan. Voor de nieuwere moet je uiteraard wel betalen.

Auteursrecht
Er is nog wel een lastige discussie gaande over het auteursrecht van boeken. De bedrijven die boeken digitaliseren, zoals Google, gaan op zijn zachtst gezegd niet altijd even zorgvuldig om met het auteursrecht van schrijvers. Vaak berust dat auteursrecht echter bij grote mediaconcerns, die beginnende artiesten al in een prille fase van hun carrière van hun auteursrecht ontdoen. Dat maakt dat het lang niet altijd gaat om de rechten van de eenzaam zwoegende schrijver, zoals men het wil doen voorkomen. Er zit hier echter nog wel een niet geheel opgelost probleem aan het digitaliseren van kunstuitingen.

Keus
Weg met de boeken en allemaal aan de e-reader? Dat doet denken aan een cartoon van Stefan Verwey naar aanleiding van de encyclopedie op CD-rom: een echtbaar zit voor een verder lege boekenkast waar een eenzame CD-rom in ligt en zeggen iets van “ik vond de twintigdelige encyclopedie wel mooier”. Zo is het maar net. Een prachtig boek in handen hebben blijft geweldig. Digitale boeken bieden ondertussen wel een aantal extra mogelijkheden: instelbaar lettertype, voor weinig geld boeken inzien die je (nog) niet op papier wilt kopen en met een e-reader kun je op reis een flinke boekenkast meenemen zonder al dat gewicht mee te hoeven torsen. Voorlopig zullen ‘gewone’ (analoge) en digitale boeken naast elkaar bestaan. Aan u de keus.

Meer columns | Index artikelen | Contact