(Bij)geloof, spiritualiteit en drank

Bert Ernste

November 2006

Denkt u twee keer na, voordat u onder een ladder door loopt? Denkt u bij een overstekende zwarte kat even “oh jé”? Bent u diep in uw hart toch een beetje bang voor ongeluk, als u een spiegel breekt?

Vindt u het idioot dat leden van het Leger van de Heer in Uganda denken dat ze zich door allerlei rituelen onkwetsbaar kunnen maken voor kogels? Bent u nogal sceptisch als het gaat om de genezende kracht van Lourdes? Kijkt u wat meewarig naar pelgrims die op hun knieën schuifelend het Santuario Nacional de Nossa Senhora Aparecida proberen te bereiken? (Vanuit São Paulo als dagtocht te bereiken - met de auto dan. Indrukwekkend! 12 oktober is in Brazilië de nationale feestdag voor Nossa Senhora Aparecida.)

Als u op meer dan drie vragen “ja” hebt geantwoord - en ik vermoed dat heel veel lezers álle vragen met “ja” beantwoorden - bent u, net als ik, niet geheel consequent. Ik geloof niet in de geneeskrachtige werking van Lourdes en al helemaal niet in de onkwetsbaarheid van de leden van het Leger van de heer. Toch denk ik nog altijd even na bij die ladder en die zwarte kat.

Blijkbaar zit het idee dat er (misschien) mysterieuze krachten zijn, heel diep in ons. Is dat de vrees voor het onverklaarbare? Angst voor de eindigheid van het leven? Of toch een hogere macht, die zich langs omwegen doet kennen?

Geloof of bijgeloof?
Maar waar hebben we het over? Geloof of bijgeloof? Wij westerlingen vinden het geloof van de leden van het Leger van de Heer in Uganda een bijgeloof. Wie gelooft er nu in rituelen, die je beschermen tegen kogels? Tegen de bewijzen van om je heen doodgeschoten rebellen in? Voor (bij)gelovigen is de verklaring overigens gemakkelijk. Als je ondanks de rituelen toch door kogels geveld wordt, dan heb je waarschijnlijk gezondigd, of minstens de rituelen niet goed uitgevoerd.

Ook (voor westerlingen) exotische rituelen zoals candomblé (een menging van katholieke eredienst en van de voorouderverering uit Afrika) en umbanda (een menging van katholicisme, spiritisme en Afro-Braziliaanse religies), die vooral in het noordoosten van Brazilië gepraktiseerd worden, zijn voor ons bijgeloof.

Protestanten vinden het rooms-katholieke geloof dat je van je ziekte genezen wordt, als je kruipend een aantal kilometers naar een bedevaartsoord aflegt, ook bijgeloof. Menig katholiek ziet er trouwens ook niets in. Toch erkent de rooms-katholieke kerk, een over het algemeen gerespecteerde instelling, officieel het bestaan van wonderen. Het is dus wat vreemd om dan de ‘wonderen’ van andere religies af te doen als bijgeloof. Misschien is dat wat hoogmoedig.

Bisschop Simonis zei (althans zo herinner ik het mij) ooit in een reportage van de VPRO dat hij zelf niet geloofde in de geneeskrachtige werking van het water bij Lourdes. Misschien, zo voegde hij eraan toe, is het al een wonder dat er niemand ziek wordt van het baden in water waar zo veel zieken ingaan. Op de vraag waarom hij zelf niet een bad wilde nemen, antwoordde Simonis op serene toon dat hij daarvoor waarschijnlijk te hoogmoedig was.

Geloof en bijgeloof zijn ondanks de ontkerkelijking onuitroeibaar. De mens blijkt een diepe behoefte aan enige vorm van spiritualiteit te hebben. Onze kapitalistische, materialistische samenleving zou die behoefte van de mens uit het oog hebben verloren. In de jaren ’60 zochten de Beatles al in India, nu hebben we New Age. Of is die inmiddels al weer voorbij? Maar als ik het blad Ode lees, het “tijdschrift voor mensen die zoeken naar de inspiratie van mensen die de wereld veranderen”, dan bekruipt mij vaak het gevoel dat er in de wereld van de spiritualiteit heel veel charlatans zijn. Het klinkt vaak op een verkeerde manier zweverig. Jomanda-achtig, zeg maar.

Drank
Mijn twijfel bij de term spiritualiteit wordt nog versterkt, als ik bedenk dat in veel culturen al eeuwen lang aan sterke drank een geestkrachtige werking wordt toegekend. In het Nederlands spreken we van spiritualiën, in het Portugees van bebidas espirituosas.

Over drank gesproken, mijn vader zei vaak, als hij het laatste beetje wijn uitschonk: “het grondsop voor de goddelozen”. In Portugal zag ik dat veel Portugezen de gewoonte hadden wat wijn in de fles of karaf te laten zitten “para os santos” (voor de heiligen). Dat moet ook de verklaring zijn voor de manier waarop Brazilianen met hun 600cc bierflessen toasten: eerst met hun glazen tegen elkaar klikken en dan tegen de fles. Een toast met de heiligen, vermoed ik. Geloof? Bijgeloof?

Meer columns | Index artikelen | Contact