Cultuurschok: een blank meisje tussen de papua’s
Bert Ernste
Februari 2011
Het duurde lang voordat ik de pockets Dochter van de
jungle en Terug naar de jungle van Sabine Kuegler aanschafte. Weliswaar ben
ik zeer geïnteresseerd in het voormalige (tot 1962) Nederlands Nieuw-Guinea, nu
West Papua, maar de zoetige omslagen met de foto van de schrijfster stonden me nogal
tegen. De prijs (€ 5) trok me uiteindelijk over de streep (hoe Hollands) en ik
moet toegeven: de omslagen van de beide pockets, waarop de schrijfster je zo aanstaart,
doen de boeken geen recht. Hoewel Kuegler een enkele keer wel wat nadrukkelijk over
zichzelf schrijft, zijn beide boeken toch zeer de moeite waard.
Dochter van de jungle
Het eerste deel, Dochter van de jungle, beschrijft hoe Kuegler als dochter van
zendelingen opgroeit in West Papua, dat dan al onder Indonesisch bewind is. Ze schrijft
liefdevol over haar jeugd in de binnenlanden van West Papua onder de Fayustam. Ze leeft
helemaal onder en met de papua’s. Natuurlijk is ze wel de dochter van de blanke
zendeling en heeft ze daardoor een bijzondere positie, iets waar ze niet of nauwelijks
op in gaat.
Als Kuegler later in Europa naar school gaat, ondergaat ze een zware cultuurschok. Ze heeft grote moeite met zich aan te passen aan de individualistische Westerse samenleving. De papuasamenleving waar ze in opgroeide, is heel anders. Meer collectief ingesteld en met een eigen, eeuwenoude cultuur.
Dat andere, deels magische van de papuasamenleving is wat zo veel Nederlanders, die
in Nieuw-Guinea waren, fascineert, gelet op boeken als Anthony van Kampen,
Jungle (trilogie met Jungle Pimpernel, Controleur BB, Het
laatste bivak); Ad Nuis, De Balenkraai; Harry Mulisch, Wat gebeurde er
met sergeant Massuro?; Aad van den Heuvel, Stenen tijdperk en ga zo maar
door. Boeken die laten zien hoe de blanke, Westerse mens gefascineerd raakt door de
magie van het oerwoud en zijn bewoners. Vaak zegt dat trouwens meer over de schrijvers
en hun cultuur dan over de inheemse volken, waar hun boeken over gaan. Omdat Kuegler
echt leefde onder de papua’s, heeft zij daar veel minder last van. Wel worstelt
ze met de cultuurschok, steeds als ze moet schakelen tussen haar werelden.
Terug naar de jungle
In het tweede boek, Terug naar de jungle, gaat Kuegler na vijftien jaar in het
Westen terug naar West Papua en het gebied van haar jeugd. Ze moet erg wennen, maar
hervindt ook het goede van meer collectief ingestelde Fayustam, waar ze opgroeide en
voelt zich na een poosje weer helemaal thuis.
Tegelijk gaat het aan haar knagen dat West Papua er onder Indonesisch regime zo slecht aan toe is. Toen Nederland onder grote internationale druk de macht over Nieuw-Guinea opgaf, zou er een volksraadpleging worden gehouden, waarin de papua’s mochten kiezen of ze onder Indonesisch regime wilden komen. Die volksraadpleging is op schaamteloze wijze door Indonesië gemanipuleerd, zoals Kuegler in het laatste deel van Terug naar de jungle nog eens laat zien.
Het onafhankelijkheidsstreven van de lokale bevolking wordt nu keihard onderdrukt door het Indonesische leger met moordpartijen, bombardementen van dorpen, martelingen en andere intimidatie. De Amerikaanse Freeport mijn kan met steun van hetzelfde Indonesische leger hele papuadorpen laten ontvolken zonder fatsoenlijke compensatie en zorgt bovendien voor een enorme ecologische schade.
Dat verhaal dringt maar mondjesmaat in het Westen door en na lang aarzelen (ook omdat een standpunt innemen haar ouders, die nog steeds zendeling zijn in West Papua, kan schaden), besluit Kuegler het verhaal van het lot van de oorspronkelijke bewoners van West Papua aan de wereld te vertellen. Ze doet dat in Terug naar de jungle afgewisseld met haar ervaringen van haar terugkeer naar de mensen, die ze kent uit haar jeugd. Dat levert een aardige contrastwerking op, maar voelt soms ook een beetje kunstmatig. Het blijft echter een schokkend verhaal.
Wereld kijkt de andere kant uit
Dochter van de jungle en Terug naar de jungle zijn niet de beste boeken
over West Papua, maar zeker lezenswaardig. Ze geven een mooi beeld van het leven en de
cultuur van de Fayustam en hoe de schrijfster daarin opgroeit. Het contrast met de
Westerse samenleving is groot en stemt tot nadenken over onze Westerse waarden. Het
tweede boek geeft een indringend beeld hoe de wereld van de papua’s aan het
veranderen is. Deels doordat de tijden veranderen (geen enkele samenleving is
statisch), deels door het grove regime van de Indonesische regering en de Indonesische
autoriteiten in West Papua. Het is verbijsterend dat de wereld en zeker Nederland, dat
ooit de scepter zwaaide in het gebied, dat verhaal nauwelijks willen horen. De media
volgen daarin de autoriteiten.
Het lezen van deze boeken drukt ook hen die West Papua nooit uit het oog verloren zijn, weer eens goed op de feiten: hoe grof de geschiedenis (lees: Nederland onder druk van en samen met de grootmachten en daarna Indonesië) de papua’s heeft behandeld en nog steeds behandelt.
Meer boeken West Papua | Nieuw-Guinea
Meer West Papua | Meer koloniale geschiedenis | Contact