British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

29a Bienal São Paulo: verwarrende, maar boeiende ervaring

Bert Ernste

November 2010

Interieur gebouw BiennaleDe 29ste Biennale van São Paulo is overweldigend! In het mooie gebouw van architect Oscar Niemeyer met zijn mooie vloeiende lijnen in Parque do Ibirapuera, is een veelheid aan kunstuitingen te zien. Zo veel, dat het het eerste probleem is dat je niet gemakkelijk de rust vindt om een object, installatie, video of mini-expositie rustig op je in te laten werken. Je moet nog meer zien! Meerdere keren gaan en niet alles in een keer proberen te zien, is dan ook het devies. Een greep uit het enorme aanbod.

Foto haasVan de Chinese kunstenaar Ai Weiwei is er de Chinese dierenriem. Mooie, sprekende beelden, waar je direct ‘contact’ mee hebt.

Opvallend zijn een fotoreeks en documentaire film van Flávio de Carvalho uit de jaren ’50 van de vorige eeuw. De Carvalho had twee Europese, jonge vrouwen uitgenodigd om mee te gaan naar een indianenstam, diep in het oerwoud. De ontmoeting legde hij vast op film en foto’s. Interessant, maar naar mijn gevoel niet echt kunst, dat wil zeggen een abstrahering van de werkelijkheid op artistieke wijze. De Carvalho is overigens een multimediaartiest avant la lettre. Wat artistiek is zal ik hier niet proberen te definiëren, maar de documentaire film en foto’s horen naar mijn gevoel thuis bij de registratie van een werkelijkheid en detoneren tussen de moderne kunst, die de het leeuwendeel van de Biennale van São Paulo vult. Dat geldt zeker voor het hoekje waar een video draaide met interviews over sekstoerisme. Als je daarna een abstract beeld tegen komt, is dat een vervreemdende ervaring.

Ik haast mij overigens om toe te geven dat je over kunst oeverloos kunt twisten.

Foto alfabetiseringscursusOp grensvlak tussen de reële wereld en kunst, is er een interessante modernisering van een alfabetiseringscursus voor volwassenen van Paulo Freire te zien. De foto’s van Jonathas de Andrade geven een moderne illustratie van de woorden uit de cursus.

Foto vliegmachine met zwijnEen stukje verderop is een ontwerp van een vliegmachine van Leonardo da Vinci te zien, gemaakt door Nelson Leirner. Mooi gedaan, mooi geëxposeerd, maar kunst? Een ontwerp van Da Vinci op een mooie, ambachtelijke manier uitvoeren, voegt dat genoeg toe aan de werkelijkheid om kunst te zijn? De ‘kunstenaar’ moet dat ook gedacht hebben, want hij voegde een zwijn toe als piloot. Ieder zijn smaak, zullen we maar zeggen.

Van de Italiaanse Tatiana Trouvé is de installatie ‘350 points towards infinity’. Een aantal schietloden en slingers, die dank zij een in de grond verborgen magneet uit het lood hangen. Mooi ruimtelijk effect.

Omstreden zijn de tekeningen van Gil Vicente, die zichzelf tekent als de potentiële moordenaar van een aantal wereldleiders. Het zijn nogal realistische tekeningen, die lijken op te roepen tot geweld.

Foto Tenorinho Een prettige verrassing was de mooie jazzmuziek die om een hoekje ineens tot de toeschouwer komt. Een tekst aan de muur vertelt dat het muziek is van pianist Francisco Tenório Cerqueira Júnior (Tenorinho) uit Rio de Janeiro. In 1976, tijdens een tournée in Buenos Aires met een groep onder leiding van Vinicius de Morais en Touquinho, verliet Tenorinho na een show in de kleine uurtjes het hotel, waarna hij nooit meer is gezien. (Aanvulling 2011: Tenorinho is opgepakt door de geheime dienst van het Argentijnse generaalsregime, gemarteld en vermoord. Zijn dood is gemeld aan de Braziliaanse autoriteiten [ook onder militair regime], maar deze hebben de familie niets laten weten. Het is veelzeggend dat de Bienal deze informatie niet vermeldde en slechts sprak over een verdwijning.) Tenorinhos instrumentale plaat Embalo uit 1964 geldt als een juweeltje van de sambajazz en is inderdaad prachtig.

De 29ste Biennale van São Paulo heeft natuurlijk veel meer te bieden (iets van 800 werken van 161 beeldend kunstenaars), dan de paar hier genoemde voorbeelden. Collages, installaties van textiel, een kooi in de centrale hal (waar van de dierenbescherming geen gieren in mochten huizen, waardoor het nu een wat doods geheel is), beeldhouwwerken, een wand met allerlei modellen (ouderwetse) televisies, die allemaal iets anders uitzenden en tegelijkertijd samen een beeld vormen, en ga zo maar door.

Of het allemaal kunst is? Daarover kun je twisten, maar voor liefhebbers van moderne kunst in de brede zin van het woord is de Biennale van São Paulo zeer de moeite waard. Neem er de tijd voor, ga meerdere keren.

29ste Biennale van São Paulo, tot en met 12 december 2010
Parque do Ibirapuera - Portão (Poort) 3
Pavilhão (Paviljoen) Ciccillo Matarazzo (Pavilhão da Bienal)
São Paulo-SP, Brasil
Maandag tot en met woensdag 9 tot 19 uur
Donderdag en vrijdag 9 tot 22 uur
Zaterdag en zondag 9 tot 19 uur
Gratis toegang

Meer Brazilië | Index artikelen | Contact