Roep om hard optreden tegen criminaliteit is populistisch

Bert Ernste

Maart 2007

Wie het Braziliaanse nieuws volgt, is weer eens opgeschrikt door de trieste gevolgen van de misdaad. Bij een overval om een auto te stelen, kreeg de familie een van de kinderen niet op tijd uit de veiligheidsgordel en de bandieten scheurden weg. De jongen werd kilometers meegesleurd en overleed aan zijn verwondingen. Een dertienjarige scholiere raakte verlamd door een verdwaalde kogel tijdens een vuurgevecht tussen bandieten en bewakers na een bankoverval. De bewakers (van een bingo), die op de bandieten schoten, hadden geen vergunning voor hun werk. Overigens zijn slachtoffers door ‘verdwaalde’ kogels geen incident in Brazilië.

Na dergelijke akelige incidenten komt er in onze mediacratie (democratie geregeerd door hijgerige media, een internationaal fenomeen) altijd meteen een discussie op gang over een hardere aanpak van de misdadigers. Onder druk van de media-aandacht buitelen politici over elkaar heen om met maatregelen te komen. De Braziliaanse president Lula en enkele anderen waarschuwden nog dat het niet slim is om dergelijke zaken te beslissen in de emotie van het ogenblik, maar het Braziliaanse parlement, berucht om zijn sloomheid, was ineens in staat om binnen enkele dagen het wetsvoorstel te agenderen voor het verlagen van de leeftijd, waarop een jongere als volwassene kan worden berecht.

Na incidenten als de genoemde is de verleiding natuurlijk ook wel erg groot om te zeggen: “knal al dat geboefte maar af, dat is het enige dat werkt”. Als je zelf kinderen hebt en je voorstelt om je zoontje te verliezen over straat gesleurd, vastzittend aan een auto, dan wil je er waarschijnlijk nog wel een portie marteling aan toevoegen ook.

Teken des tijds
De roep om hard optreden is ook een teken van de tijd. In de jaren dat de ‘socialen’ aan de macht waren (ik spring nu over naar Nederland, in Brazilië was er indertijd een militair regime) was er waarschijnlijk wel erg veel begrip voor de achtergrond van misdadigers. “Edelachtbare, hij heeft een slechte jeugd gehad, hij kon er echt helemaal niets aan doen.” Naar de inzichten van nu waren we toen te soft.

Sinds de stormachtige opkomst van Pim Fortuyn is dat klimaat helemaal omgeslagen en klinkt de roep om een harde aanpak overal. Tegen immigranten (lees islamieten), tegen kinderverkrachters, tegen roofovervallers en zo voort. Niet alleen in Nederland overigens. Fortuyn leek een sterk Nederlands fenomeen en was dat in sommige opzichten ook wel, maar het is een brede, internationale trend. In Nederland kwam de Lijst Pim Fortuyn op en in de VS kwamen de neo-conservatieven aan de macht. In Groot-Brittannië ging Blair op de harde lijn zitten.

De ‘neo-cons’ kregen de wind nog eens mee door de terroristische aanslagen. “Keihard aanpakken die lui!” Daar werd door velen meteen bij gedacht (of gedaan): “het kan niet schelen als we daarbij grondrechten met de voeten treden.” Detail: ik heb nooit begrepen waarom mensen die verdacht worden van terrorisme met zwart gemaakte skibrillen op moeten worden afgevoerd, zoals indertijd twee treinreizigers (die volstrekt onschuldig bleken) bij Amsterdam Centraal. Dient dat ergens voor? Zie ook ‘9|11 onzin’.

Hard optreden geen oplossing
Maar terug naar de criminaliteit. Is hard optreden de oplossing? Nee, geenszins. Afknallen is natuurlijk gewoon verrekte onbeschaafd en leidt gegarandeerd tot zeer trieste vergissingen. Hogere gevangenisstraffen en de doodstraf schrikken niet af, zo blijkt altijd weer uit onderzoek. Die helpen hooguit om het wraakgevoel van de burger te bevredigen en dragen niets bij aan het voorkomen van criminaliteit. Wat wel helpt is de pakkans vergroten en op dat gebied is natuurlijk veel te winnen, zeker in Brazilië. Leid politie en gevangenisbewaarders goed op, geef ze een goed loon en zorg dat corruptie onder politie, gevangenisbewaarders en andere ambtenaren effectief bestreden wordt.

Het zou dom zijn om van te soft door te slaan naar uitsluitend harde maatregelen. Wie de doopceel licht van de gemiddelde misdadiger, ontdekt dat er inderdaad heel erg vaak sprake is van armoede, gebroken gezinnen, huiselijk geweld, seksueel misbruik en dergelijke ellende. Dat ontslaat die misdadigers niet van hun verantwoordelijkheid, geenszins. Een stevige aanpak van mensen die ontsporen blijft gewenst. Het is echter erg kortzichtig om die achtergronden bij het maken van beleid maar te negeren, omdat de roep om harde maatregelen lekker stevig klinkt en scoort in de pers.

Eerlijke kansen
Wie iets van de achtergrond van de Braziliaanse favelas wil weten, waar veel criminelen zich vestigen, moet de film ‘Antônia’ gaan zien. Deze film gaat over vier meiden uit de favela ‘Brasilândia’, die een muziekgroep vormen, maar dreigen vast te lopen door de ellende die op hun weg komt. Na het zien van de film weet je weer waarom iedereen een eerlijke kans zou moeten hebben op scholing, baan en huisvesting. Dát zou de criminaliteit echt verminderen. In Nederland en West Europa zou dat bovendien de voedingsbodem weg nemen voor radicalisering van Nederlanders van Turkse en Marokkaanse komaf. De softies sloegen door, maar hadden niet helemaal ongelijk in hun analyse.

Meer opinie | Meer Brazilië | Contact