Braziliaanse cinema:
Capitães da areia | Kapiteins van het zand

Bert Ernste

April 2012

De film Capitães da areia (Kapiteins van het zand) (2011) van Cecília Amado vertelt het verhaal van een groep straatjongens in Salvador de Bahía in de jaren dertig van vorige eeuw. De film is gebaseerd op het gelijknamige boek van Jorge Amado, de grootvader van de regisseur. ‘Kapiteins’ refereert waarschijnlijk aan de titel coronel (kolonel), die veel grootgrondbezitters in Brazilië al dan niet terecht gebruikten.

Toen het boek Capitães da areia in 1937 verscheen, viel dat niet in goede aarde bij de toenmalige, autoritaire regering van Getúlio Vargas, die meende dat het boek een communistische boodschap had. De eerste editie werd in beslag genomen en deels publiekelijk verbrand in Bahía. Inderdaad was Jorge Amado communist en het boek kaart het lot van straatkinderen aan, maar in de film is de communistische boodschap ver te zoeken. Meer boeken Brazilië

De film laat de groep straatkinderen zien als een sympathieke vriendengroep onder leiding van Pedro Bala. ‘O professor’ is de intellectueel van het gezelschap, die kan lezen en (hoe stereotiep) een bril heeft. ‘Sem perna’ (‘Zonder been’) loopt wat mank. De groep leeft van straatroven en inbraken.

Regisseur Cecília Amado heeft gekozen voor een wat gestileerde manier van filmen. Regelmatig staat het beeld even stil, bijvoorbeeld tijdens de traditionele capoeira, de van de slaven afkomstige vechtdans. In de fotografie wordt veel gebruik gemaakt van het prachtige zonlicht in Bahía, waarmee de film (onbedoeld?) een erg zonnig beeld van het leven op straat schept. Zonnig ook in de zin dat het meer om een prettige vriendengroep lijkt te gaan dan om een sociaal achtergestelde groep straatkinderen, zoals we die inmiddels kennen uit vele realistische films, die de kijker enigszins murw achterlaten.

De jongens (later voegt zich een meisje bij de groep) zijn overwegend vrolijk en opgewekt en lijken nauwelijks zorgen te hebben, afgezien van een conflict met een andere groep. Die ruzie leidt tot een confrontatie, die sterk doet denken aan de West Side Story, die andere film waarin geweld tussen jeugdbendes geromantiseerd en gestileerd wordt.

De film laat de capitães da areia zelfs zien aan boord van het visserschip van een oudere vriend. Ze liggen en hangen aan boord als ware het een pleziertochtje en dat is het blijkbaar ook. Het is ze natuurlijk gegund, maar je wilt bijna straatjongen in Bahía worden na het zien van deze film, zo gezellig lijkt het (meestal).

Waar de film speelt in de jaren dertig van vorige eeuw, zou je kunnen betogen dat de straatkinderen van toen een minder somber bestaan hadden dan vandaag de dag, nu verdovende middelen en met name crack hun tol eisen onder daklozen.

Toch bleef ik, net als mijn Braziliaanse filmvrienden na deze film zitten met het gevoel dat we een gesteriliseerd beeld van de sociale werkelijkheid van straatkinderen hadden gezien. De acteurs zijn sympathiek, eigenlijk te sympathiek en vriendelijk voor hun rol. Ze lijken meer op middelbare scholieren van gegoede ouders dan straatjongens. Sommige dialogen in de film zijn nogal houterig. Het werken met amateurs als acteur is sympathiek en kan leiden tot natuurlijk spel, maar in deze film werkt het vaak niet goed. Kortom: Capitães da areia was een tegenvaller.

Index Braziliaanse cinema | Meer Brazilië | Contact