British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

‘Het jaar dat mijn ouders op vakantie gingen’

Subtiele film over Brazilië ten tijde van de dictatuur

Bert Ernste

Februari 2007

Poster van de film Brazilië werd van 1964 tot 1985 geregeerd door een militaire dictatuur. Deze was iets minder onderdrukkend dan de dictaturen in Chile en Argentinië, maar ook in Brazilië bestond er geheime politie, werd er gemarteld en ‘verdwenen’ tegenstanders van het regime. De film O ano em que meus pais saíram de férias (‘Het jaar dat mijn ouders op vakantie gingen’) van Cao Hamburger vertelt op subtiele wijze over die tijd, gezien door de ogen van Mauro, een jongen van twaalf. Hamburger ontkent dat de film autobiografisch is, maar tijdens een interview vertelde hij dat zijn ouders net als die van Mauro gevangen zaten tijdens de dictatuur. Zijn moeder heeft nooit over die tijd willen spreken, vertelde Hamburger met tranen in zijn ogen.

Mauro wordt door zijn ouders naar zijn grootvader in São Paulo gebracht, omdat zij ‘op vakantie gaan’, zoals ze hem inprenten. De goede verstaander begrijpt dat de geheime politie achter hen aan zit. “Wanneer komen jullie terug?” vraagt Mauro onderweg. “Als het wereldkampioenschap voetballen is”, zegt Mauro’s vader na veel aandringen. Blijkbaar zitten de autoriteiten Mauro’s ouders zo kort op de hielen dat ze hun zoon afzetten op de stoep van de flat van zijn grootvader en meteen wegrijden.

Bom Retiro
Zo staat Mauro met een koffer en een briefje met het adres voor zijn grootvaders flat in Bom Retiro, de Joodse wijk van São Paulo. Zijn grootvader, die kapper is, komt echter niet thuis, want net die middag krijgt hij een hartaanval en overlijdt. De onfortuinlijke klant die net geschoren wordt, krijgt een fikse jaap in zijn nek. Een oudere buurman ontfermt zich over Mauro, die hij Moshele noemt, maar weet niet goed wat hij met de jongen aan moet. Als Mauro in de bloembak plast, omdat hij het niet meer op kan houden (de buurman hield de badkamer bezet), komt de buurman ineens terug en is geschokt dat Mauro niet besneden is. Hij wendt zich tot het bestuur van zijn synagoge, maar het bestuur wil weinig doen. “Als god hem op jouw stoep heeft afgezet, heeft hij daar vast wel een bedoeling mee”, zegt de rabbi tijdens de ietwat komische vergadering over het probleem. De vergadering gaat half in het Yiddisch (ondertiteld). Regisseur Hamburger heeft een subtiele manier gevonden om met humor (ironie) te laten zien hoe mensen omgaan met de onverwachte dingen, die het leven op hun weg brengt, zonder dat hij ze op enig moment belachelijk maakt.

Mauro, die van buiten de stad komt, kijkt het leven in Bom Retiro met grote ogen aan en wacht op telefoon van zijn ouders. Aanvankelijk wil hij niet bij de telefoon weg, maar uiteindelijk vindt hij via een buurmeisje (prachtige rol) toch de buitenwereld. Het buurmeisje is een slimme rakker en laat de jongetjes uit de buurt voor geld door een kijkgat loeren in de pashokjes van een kledingzaak.

En passant krijgen we ook een inkijkje in het leven van de Joodse gemeenschap in Bom Retiro. De Joodse moeders proberen allemaal om Mauro vet te mesten. Op de achtergrond is de spanning van de dictatuur voelbaar, maar heel indirect. Dit is geen film, die de dictatuur aanklaagt, maar een film over het leven van gewone mensen ten tijde van dictatuur. Het regime heeft een onmiskenbare invloed, maar is voor de meeste mensen geen overheersende factor.

Komisch is de lokale voetbalwedstrijd tussen Italiaanse en Joodse immigranten. De Italianen zijn erg goed, maar het Joodse team heeft een ‘geheim’ wapen: een donkere keeper, die bij de penalty, die de Italianen mogen nemen, een kruis slaat. Mauro op de tribune doet dat ook (zijn moeder is niet Joods) en hij krijgt prompt een draai om zijn oren van de buurman.

Wereldkampioenschap voetbal
Als het wereldkampioenschap voetbal (1970) nadert kijkt Mauro steeds meer uit naar de blauwe Volkwagen kever van zijn ouders. Maar als de eerste wedstrijd begint en de hele buurt in rep en roer is, zijn ze er nog steeds niet. Een bebaarde jongeman, die ijvert tegen de dictatuur, zegt als Brazilië tegen Tsjecho-Slowakije speelt dat een overwinning van Tsjecho-Slowakijke een overwinning van het communisme zou betekenen. Als Brazilië scoort staat hij echter te juichen voor zijn land. Dat doen ook de Joodse bewoners van Bom Retiro. De film laat daarmee ook iets zien van hoe immigranten inburgeren, om dat woord maar te gebruiken. In die tijd en zeker in Brazilië werd er niet in die termen gedacht.

De film O ano em que meus pais saíram de férias komt vast en zeker ook op DVD uit met ondertiteling, want de film dingt op het filmfestival van Berlijn (8-18 februari 2007) mee naar de Gouden Beer. Deze gevoelige film heeft alles: het menselijk drama van Mauro, die ineens in São Paulo is zonder zijn ouders, een subtiel en humorvol inkijkje in het leven van mensen in Bom Retiro en dat tegen de achtergrond van het grote (maar in de film onnadrukkelijke) drama van de geschiedenis: de militaire dictatuur, ook nog eens vertolkt door uitstekende acteurs. Een aanrader!

Index Braziliaanse cinema | Meer Brazilië | Contact