British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

Braziliaanse cinema:
Narradores de Javé | Vertellers van Javé

Bert Ernste

Oktober 2008

Poster van de film Vertellers van Javé (Narradores de Javé) (2003) van Eliane Caffé is een bijzondere film. Het verhaal lijkt eenvoudig. Een niet bestaand dorp, Javé, zal onder water komen te staan vanwege de aanleg van een waterkrachtcentrale met het bijbehorende stuwmeer. De bewoners van het dorp willen dat voorkomen door hun geschiedenis te beschrijven. Dan wordt het dorp een historisch erfgoed en zal het behouden moeten blijven, denken ze.

Er is maar een volwassene in het dorp, die kan lezen en schrijven: Antônio Bia, de posbode, (gespeeld door José Dumont). Hij krijgt dus de opdracht om de ‘wetenschappelijke’ geschiedenis van het dorp te schrijven. Ironisch is dat Bia ooit het dorp was uitgejaagd, omdat hij feiten en verhalen over het dorp verzon om het schrijven van brieven te stimuleren. Hij wilde graag zijn lokale postkantoor gehandhaafd zien.

Maar nu hebben de bewoners dat juist nodig, zodat Bia de kans krijgt om zijn vergrijpen goed te maken, juist door hetzelfde te doen bij het schrijven van het ‘boek van de redding’. Hij legt dan ook meteen aan de eerste dorpsbewoner, die hij interviewt voor het schrijven van de geschiedenis van Javé uit: ‘Een ding is het gebeurde feit, een ander is het geschreven feit’. Daar heeft Bia natuurlijk groot gelijk in. De geschiedenis zoals die beschreven wordt, is altijd een versie van de werkelijkheid.

De film laat op een fascinerende manier zien hoe die versies van de geschiedenis kunnen verschillen. In de ene versie, verteld door een vrouw, is Maria Dina de heldin van de stichting van het dorp. In de versie van een zwarte bewoner is een zwarte man Indaléo de held van het verhaal. Dat is alleen al interessant omdat in de officiële geschiedschrijving de rol van vrouwen, zwarten en andere minderheidsgroepen er vaak bekaaid van af komt. Interessant is ook dat de zwarte dorpeling zijn verhaal doet op de manier van de orale Afrikaanse traditie: in dialect en bijna in profetische extase.

Uit de verschillende verhalen blijkt ook dat het bezit van het land van Javé niet schriftelijk is vastgelegd, maar dat de grenzen gebaseerd zijn op een lied dat de grenzen beschrijft.

De dorpelingen argumenteren verder dat het stuwmeer er niet mag komen, omdat dan de graven van hun voorouders onder water komen te liggen.

Uiteindelijk wordt het Bia allemaal te veel en levert hij - veelbetekenend - een blanco boek in, waarop de dorpelingen hem de mantel uitvegen. Ondertussen hoort de filmkijker wel het verhaal van Javé, maar dan door de mond van Zaqueu, die het verhaal vertelt in een bar buiten het dorp. Maar dat verhaal is eigenlijk de film.

Alles bij elkaar een boeiende film, die enerzijds laat zien hoe ‘kleine luyden’ vaak het onderspit delven tegen de opmars van de industriële samenleving, maar vooral ook hoe onze werkelijkheid subjectief is en vele lagen en elementen kent. Prima geacteerd. De film won diverse filmprijzen. Een aanrader.

Index Braziliaanse cinema | Meer Brazilië | Contact