Braziliaanse cinema:
Lixo extraordinário | Waste land | Buitengewoon vuilnis
Bert Ernste
Maart 2011
De titel van de documentaire Waste land (Lixo extraordinário)
over de in New York wonende Braziliaanse kunstenaar Vik Muniz laat zich niet
gemakkelijk vertalen. Afvalland zou wellicht de vertaling van de
Engelse titel zijn, Buitengewoon vuilnis is de vertaling van de Portugese
naam van de film.
De documentaire uit 2010 van Lucy Walker vertelt hoe Vik Muniz een kunstproject wil doen op ’s werelds grootste vuilnisbelt (7000 ton afval per dag), Jardim Gramacho, bij Rio de Janeiro. De film laat zien hoe een groot aantal ‘vuilnisrapers’ (catadores de lixo) op de belt zoeken naar herbruikbaar materiaal, zoals plastic. In de brandende zon en in een doordringende stank - die we gelukkig in de bioscoop niet ruiken. Als een vuilniswagen zijn lading op de belt kiept, zijn de catadores er als de kippen bij om maar als eerste te profiteren van de nieuwe aanvoer. Het werk levert de catadores zo’n 14 tot 18 Euro per dag op.
Wasteland volgt een zestal ‘vuilnisrapers’, die Muniz voor zijn project heeft uitgekozen. Het zijn markante mensen met een duidelijk gevoel van eigenwaarde. “Dit is beter dan mij prostitueren”, zegt een van hen. Zumbi is thuis een bibliotheek begonnen met op de belt gevonden boeken, Tião is leider van de vakbond van de catadores en citeert Machiavelli. Valter is een oudere man, die meedoet om mensen te laten zien “hoe wij catadores zijn”. Irma kookt temidden van alle vuilnis maaltijden voor de ‘vuilnisrapers’.
Muniz fotografeert de zes in poses geïnspireerd op beroemde schilderijen, waaronder een Van Gogh. Daarna projecteert hij die foto heel groot op de grond van een hal en hij huurt de catadores in om delen van de geprojecteerde foto op te vullen met vuilnis. Daar maakt hij weer een nieuwe foto van.
Het uiteindelijke resultaat verkoopt Muniz op internationale kunstveilingen, die hij bezoekt met ‘zijn’ catadores. Een deel van de opbrengst gaat naar de vakbond van de ‘vuilnisrapers’.
De film is fascinerend. De wereld van de catadores is op zich al boeiend en dat
geldt zeker voor de trots, waarmee de zes uit de documentaire hun werk
doen. Boeiend is ook het contrast tussen de kunst van Muniz en de wereld van de
vuilnisbelt. Ontroerend is om te zien (ondanks wat effectbejag) hoe de zes
catadores reageren op hun portret. Ze zijn verrukt en trots.
Toch wringt de documentaire ook een beetje. Ondanks Muniz’ goede bedoelingen blijft hij de rijke en succesvolle Braziliaanse kunstenaar uit New York, die ‘even’ (het project neemt geruime tijd in beslag) komt binnenvliegen om een kunstwerk te maken voor de rijken van deze wereld. Een deel van de opbrengst gaat naar de vakbond van de catadores, de deelnemende ‘vuilnisrapers’ zijn trots op hun participatie, dus alles is wel, zou je denken. Het contrast tussen beide werelden blijft echter wat schuren.
De documentaire Waste land / Lixo extraordinário / Buitengewoon vuilnis is desondanks zeer de moeite waard. Hij won diverse prijzen en werd genomineerd voor een Oscar in de categorie lange documentaire. Ga hem zien!
Index Braziliaanse cinema | Meer Brazilië | Contact