Braziliaanse cinema:
Bus 174 en de onzichtbaarheid van de armoede
Bert Ernste
December 2013
Ônibus 174 (Bus 174) (2002) van José Padilha (die later bekend werd door zijn films Tropa de elite en Tropa de elite 2) is een lange, indringende documentaire over de kaping van een stadsbus in Rio de Janeiro in 2000. Sandro Rosa do Nascimento gijzelde na een mislukte overval (?) een aantal passagiers en gedurende vier-en-een-half uur dreigde hij hen te doden, omringd door politie en media. Er bestaat ook een speelfilmversie van de gebeurtenissen onder de titel Última parada 174 (Laatste halte 174) (2008) van regisseur Bruno Barreto. Deze heb ik nog niet gezien.
De (lange) film van Padilha wisselt beelden van de gijzeling af met interviews en beelden van de wereld van daklozen en misdadigers (gevangenissen), die een triest beeld schetsen van de dader en zijn situatie. De documentaire preekt niet, maar laat op een onnadrukkelijke manier zien hoe de armen in Brazilië (niet alleen daar trouwens) worden genegeerd. Om diep over na te denken.
Let op: deze recensie vertelt de inhoud van de film. Wie hem eerst wil zien zonder de afloop te weten, kan hier terecht (vervolg recensie daaronder):
 
Op jonge leeftijd zag Sandro zijn moeder voor zijn ogen bloedig vermoord
worden. Zijn vader heeft hij nooit gekend. Hij gaat al jong op straat leven, waar
de straatkinderen regelmatig worden mishandeld of zelfs afgeschoten door milities,
vaak bestaande uit politieagenten. Sandro overleefde zo’n
bloedbad bij de Candelária kerk in Rio de Janeiro in 1993.
Hij voorziet in zijn levensonderhoud via diefstal en overvallen.
Tijdens de gijzeling schreeuwt Sandro dat de Braziliaanse maatschappij de armen negeert en geen kans geeft. Dat beeld komt ook voort uit de interviews. Wie het beter heeft laat de armen links liggen waardoor die als het ware onzichtbaar zijn. Zo voelen die zich ook, zo blijkt uit de interviews. Ze voelen dat ze niets zijn, dat de wereld hen niet ziet en niet wil zien. Als ze in de gevangenis zitten, worden ze als beesten behandeld en raken ze het spoor verder bijster.
Sandro is, zo blijkt gedurende de uren durende gijzeling, niet echt van plan om de gijzelaars te doden. In de bus hebben enkele van de jonge vrouwen die zijn gegijzeld dat ook door, zo blijkt uit de interviews. Sandro zegt op een gegeven moment tegen een van hen dat hij haar niet gaat doden, maar dat hij wel gaat schieten. Hij schiet in de vloer en zegt tegen haar dat ze op de grond moet bijven liggen.
Ondertussen schiet de politie de gijzelnemer niet dood, terwijl ze daar volop gelegenheid voor hebben, bijvoorbeeld als Sandro zijn hoofd en arm met revolver uit het raam steekt. Naar verluidt hebben hogere machten echter besloten dat rondspattende hersenmassa in een nette buurt en live op televisie niet goed over zal komen.
Als Sandro tot verrassing van de politie na uren besluit om met een gijzelaar uit te stappen, springt een politieagent naar voren en schiet alsnog, naar beweerd wordt tegen de orders in. Hij raakt de gijzelaar in het gezicht en mist de gijzelnemer. Volgens de officiële versie schiet Sandro in een reactie drie keer in de rug van de gijzelaar. Deze overleeft het niet.
In de arrestantenwagen wordt Sandro gewurgd dor de politie. De politie beweert dat Sandro zeer geagiteerd was en gekalmeerd moest worden door hem bewusteloos te maken. Enkele agenten worden aangeklaagd, maar door een jury vrij gesproken.
De documentaire laat op indringende wijze zien, dat straatkinderen in Brazilië en vele Braziliaanse misdadigers (opgegroeide straatkinderen) komen uit armoede en gebroken gezinnen. Het erbarmelijke gevangeniswezen in Brazilië, dat ook in de film langs komt, helpt de situatie slechts verergeren.
Sandro blijkt een mens van vlees en bloed, die heel graag anders wilde, zoals blijkt als hij een tijdje bij een oudere dame inwoont en dolgelukkig is met het feit dat hij een eigen plekje heeft. Deze wereld geeft de marginalen, zoals ze in Brazilië genoemd worden, echter bitter weinig kansen en negeert ze, zoals de documentaire pijnlijk duidelijk maakt.
Een film die je bij blijft en tot diep nadenken stemt.
Index Braziliaanse cinema | Meer Brazilië | Contact