Waarom boeken lezen?

Bert Ernste

Blik op Portugal, mei 2011

Laten we in deze reeks van boekbesprekingen eens stil staan bij de vraag waaróm we eigenlijk lezen. Wat is de aantrekkingskracht van literatuur?

Stil lezen, zoals wij gewend zijn, was in de oudheid ongewoon. De meeste mensen waren analfabeet en teksten waren meestal bedoeld om voorgelezen te worden. In de tiende eeuw keek men wat vreemd aan tegen mensen die stil lazen. Dat was ongebruikelijk en asociaal.

Dat veranderde snel met de uitvinding van de boekdrukkunst tussen 1453-’55, meestal toegeschreven aan Johannes Gutenberg, en vooral de snelle verspreiding ervan over Europa. Grote groepen mensen konden nu kennis nemen van teksten. Dat was tevens een grote bijdrage aan de ontwikkeling naar democratie. Vergis u evenwel niet, Nederland telt 250.000 analfabeten en 1,3 miljoen laaggeletterden of zogenoemde functioneel analfabeten. Tel daarbij op een groot aantal mensen, die niets moeten hebben van boeken of kranten en het lezen is toch nog niet helemaal gemeengoed.

Terug naar de vraag waarom boekenlezers lezen. Een aantal mogelijkheden.

Tijdverdrijf
Een aantal mensen leest boeken eenvoudigweg om op een aangename manier de tijd te verdrijven. In de westerse samenleving hebben we veel vrije tijd, zeker als de kinderen uit huis zijn, en boeken lezen is een prettige manier om die tijd te besteden. Televisie en internet maken wel dat veel mensen minder tijd besteden aan het lezen van boeken, maar de verkoop van boeken floreert nog steeds. Voor hen die pretentieloos vermaak zoeken was en is er de gemakkelijke lectuur, de dokters- en kasteelromans, de simpele cowboyboekjes, de eenvoudige detectives en ga zo maar door. Er zijn vandaag de dag vast nieuwe genres opgedoken. De grenzen tussen lectuur en literatuur zijn overigens niet scherp.

Leven opfleuren
Anderen lezen om weg te dromen in een fantasiewereld, om te ontvluchten aan de saaiheid van het eigen leven. Dat klinkt negatiever dan het is, want laten we wel zijn, we kunnen niet allemaal filmster, industriemagnaat, succesvol kunstenaar of astronaut worden. Boeken die ons even meenemen uit de sleur van alledag, omdat ze ons vertellen van andere mensen en andere omgevingen, zijn dan een waardevolle aanvulling.

Wereld kennen
Velen lezen ook, misschien wel onbewust, omdat het een manier is om de wereld en andere culturen te leren kennen. Wie Zeven zuilen van wijsheid (The seven pillars of wisdom), autobiografie van T.E. Lawrence (de befaamde Lawrence of Arabia) leest, krijgt meer begrip voor de arabische wereld. De fantastische roman Leven en lot (Life and fate) van Vasily Grossman geeft een uitstekende inkijk in de Sovjet Unie tijdens de tweede wereldoorlog. Het boek heeft ook een door de ziel snijdende beschrijving van een Duitse gaskamer, waarin joden worden vergast. Beschreven van binnen uit de gaskamer. De ruiter in de storm van Antonio Muñoz Molina is een prachtig boek dat inzicht geeft in de modernisering van Spanje. Ook voor wie in Portugal woont buitengewoon interessant. Of lees De heren van de thee van Hella Haasse en begrijp veel beter de koloniale samenleving van ‘ons’ Indië. Zo maar vier willekeurige voorbeelden van prachtige boeken, die tevens inzicht geven, zelfs al realiseer je je dat misschien niet als je de boeken leest.

Klassieken
Is het nodig om de klassieken van de wereldliteratuur te lezen? Zijn ze klassiek om een goede reden, of is dat maar kletspraat van de culturele elite? Een aantal klassieken zijn nog steeds de moeite waard, omdat ze gaan over tijdloze thema’s als liefde en dood, opgang en ondergang, oorlog en vrede. Dostojewski’s Misdaad en straf is nog steeds aangrijpend. Je moet er even voor gaan zitten, maar Oorlog en vrede van Tolstoj is een prachtig boek. Ook het boek over de legendarische jacht van kapitein Ahab op de witte walvis in Moby Dick van Herman Melville en Robinson Crusoe van Daniel Defoe zijn nog steeds aanraders. Wat Portugal betreft is De Maia’s van Eça de Queroz zo’n klassieker. Nog een dan: De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha van Miguel de Cervantes Saavedra, kortweg Don Quichot, is ook wel een ‘must’. Nou ja, we moeten niets natuurlijk.

Te veel
De lijst is eindeloos, wat ook blijkt uit Peter Boxall (ed.): 1001 Books to Read before You Die. A Comprehensive Reference Source, Chronicling the History of the Novel Laat u niet frustreren door de titel. Het is een gegeven dat u bij lange na niet alle boeken van zijn lijst uit zult lezen voor uw dood. Pieter Steinz (chef NRC boeken) schreef het goed ontvangen Lezen &cetera. Gids voor de wereldliteratuur.

Voor de beste Nederlandse boeken volgens lezers kun u ook terecht bij dit lijstje van NRC Handelsblad. De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch is volgens de geraadpleegde boekenlezers het beste Nederlandse boek. W.F. Hermans heeft twee boeken in de top tien.

Gebruik dergelijke lijstjes alleen om op ideeën te komen en volg vooral uw eigen leesweg. Wat een rijkdom!

Boeken Portugal | Boeken Brazilië | Meer columns | Index artikelen | Contact