British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje wereldbol

Migratie weeft nieuwe wereldbevolking

Bert Ernste

November 2007

Migranten wisselen hun oude leven in voor een nieuw. Vaak gaan ze op hun nieuwe bestemming iets heel anders doen dan ze gewend waren. Ook als ze hetzelfde soort werk doen, ondergaan zij de invloed van al het nieuwe dat hun woonland biedt. Als we het over migranten hebben, denken we natuurlijk vooral aan onszelf, maar migratie is een wereldwijd verschijnsel, dat niet te stoppen is.

Europese migratie
Migratie is van alle tijden, zeker als we bedenken dat we waarschijnlijk allemaal afstammen van de oermens, die in Afrika begon. De Braziliaanse indianen zouden ooit via Azië en Noord-Amerika naar het zuiden zijn afgezakt.

De grote Europese migratie begon al met de ontdekkingsreizen, toen met name Engeland, Spanje, Portugal en Nederland grote koloniale rijken stichtten. Een interessante vraag is waarom de Chinezen, die al vóór de Europeanen met grote vloten de zeeën bevoeren, geen koloniën hebben gesticht. Overigens heeft dat de Chinezen niet weerhouden om zich overal in de wereld te vestigen. Ze verhuurden zich als contractarbeider, onder meer voor de aanleg van de spoorwegen in Noord-Amerika, of vormden de middenstand, zoals bijvoorbeeld in ‘ons’ Indië.

Ondanks het feit dat Nederland geen echte koloniale macht meer is, (de Antillen als deel van het koninkrijk lijken daarvoor onvoldoende), kom je vandaag de dag overal ter wereld Nederlanders tegen. Soms zijn ze gestuurd door het bedrijf waar ze voor werken, maar er zijn er heel wat die op zoek zijn naar een nieuw leven, omdat het oude niet zo bevalt. Veel genoemd als motief: Nederland is te jachtig en er zijn te veel regeltjes. De meeste emigranten zullen overigens merken dat ook in hun nieuwe thuisland regeltjes gelden. Maar goed, daarin zijn wel gradaties. Het klimaat is ook een veel gehoorde reden. Iemand zei ooit: “Holland heeft een kapitalistisch klimaat. Het is nergens goed voor, behalve om hard te werken.”

Veel Nederlandse wensemigranten gaan ook weg vanwege de botte omgangsvormen van de Nederlanders. “In Brazilië zijn de mensen nog aardig en hebben ze nog tijd voor je”, hoor je ze zeggen. Dat klopt ook, al is de vriendschap vaak oppervlakkiger dan in Nederland. Verder is er natuurlijk de liefde. Je ontmoet een levenspartner uit een ander land en ineens dringt zich de keuze op waar je gaat wonen. In jouw land of in het land van je partner.

Zo zijn er talloze mensen, die hun oude leven verruilen voor een nieuw. Sommigen gaan - om maar een voorbeeld te noemen - van een managementbaan in Nederland naar het beheren van een camping in Portugal. De Nederlandse televisie biedt tegenwoordig al een scala aan zogenoemde reality programma’s over emigreren, met titels als ‘Het roer om’, ‘Een huis onder de zon’ etc.

Talloze migratiestromen
Maar laten we ons Eurocentrisch denken even opzij zetten. Als je dan om je heen kijkt, dan zie je een wereld vol migratiestromen. Terwijl Nederlanders om allerlei redenen willen emigreren uit Nederland, willen arme Afrikanen, Aziaten (we noemden de Chinezen al) en in wat mindere mate Latijns-Amerikanen maar wat graag Europa binnen om een beter leven op te bouwen dan in hun eigen land mogelijk is. Vaak wagen ze daarvoor hun leven, als ze de oversteek wagen in wrakke bootjes, of stiekem in een slecht geventileerde vrachtauto klimmen.

Binnen Europa zoeken sinds de laatste uitbreiding van de Europese Unie talloze Oost-Europeanen hun geluk in West-Europa. In hun thuisland komen dan weer andere migranten, bijvoorbeeld Oekraïners, om hun plaats in te nemen. Ze zoeken allemaal een nieuw, beter leven. Vele arme Portugezen, waaronder mijn Portugese buurman, trokken vroeger (illegaal, want ze mochten van dictator Salazar het land niet uit) naar Frankrijk en andere landen om daar in de bouw te werken. Hun plaats werd vaak ingenomen door Kaapverdianen.

Naast deze internationale migratie heb je in heel veel landen, waaronder Brazilië, ook een massale trek van het platteland naar de stad. In Brazilië met name vanuit het arme noordoosten naar de stad en dan vooral naar São Paulo. De lange documetaire Le rêve de São Paulo (De droom van São Paulo) van Jean-Pierre Duret et Andréa Santana laat zien hoe groot het verschil is tussen het leven, dat de gelukszoekers uit de Nordeste achterlaten, en het leven in São Paulo. Van geploeter op een klein stukje grond met een ezel naar de 24-uurseconomie van de metropool. Vaak komt de droom trouwens niet uit. Ik voel mij altijd een verwende Westerling, als ik de strijd om het naakte bestaan van dit soort migranten zie.

Omslag boek Two LivesOorlogen
Maar we hebben nog steeds maar een tipje van de migratiesluier opgelicht. Kriskras over de wereld gaan nog veel meer mensenstromen. Vluchtelingen, die oorlog en onderdrukking willen ontlopen en elders een bestaan móeten opbouwen, terwijl ze in andere omstandigheden wellicht de meest honkvaste bewoners van deze aardbol zouden zijn geweest. Mensen die in het buitenland gaan studeren, maar dan niet meer terug kunnen, omdat in hun land een staatsgreep is gepleegd of een oorlog uitbrak. In het mooie boek Twee levens volgt Vikram Seth (beroemd om zijn boek A suitable boy) het leven van zijn (Indiase) oom, die voor de tweede wereldoorlog in Berlijn tandheelkunde gaat studeren. Hij wordt door de opkomst van Hitler en de tweede wereldoorlog verrast, trekt naar Engeland en trouwt daar uiteindelijk met een Joodse vriendin uit Berlijn. Shanti uncle, zoals Seth zijn oom noemt, vecht tegen de Duitsers in het Britse leger, verliest een arm, leert tandarts zijn met zijn ene (linker)arm en gaat nooit meer terug naar India.

Omslag boek Olinto Slaven terug naar Afrika
Nog weer langer geleden gingen na de afschaffing van de slavernij een aantal vrijgelaten slaven terug naar Afrika. Een onbekend aantal voormalige slaven uit Brazilië ging naar Nigeria en Bénin, waar ze vaak tot de meer welgestelde en invloedrijke families behoorden. Er zijn nog steeds Braziliaanse invloeden te onderscheiden in de architectuur van bijvoorbeeld de Nigeriaanse hoofdstad Lagos. De Braziliaanse schrijver António Olinto schrijft in zijn romantrilogie Casa de água, O Rei de Keto en Trono de Vidro over Braziliaanse Afrikanen, die terugkeren naar Afrika. (In het Engels vertaald als The water house, The king of Keto en The glass throne. In het Portugees zojuist opnieuw uitgegeven.) Ook in Maryse Condé's prachtige epos over West-Afrika, Ségou, komen we de ‘Braziliaanse’ Afrikanen (en vele andere volken) tegen.

Migratie als weefgetouw
Het zijn maar een paar voorbeelden van een oneindige variëteit van mensen, die over de wereld trekken en hun oude leven verruilen voor een nieuw. Er ligt een dicht web van migratiestromen over de wereld: allemaal mensen, die vele kilometers afleggen om iets nieuws te beginnen. Dat verandert de wereld. Culturen mengen, luister maar naar de muziek. Ook etnische groepen vermengen zich, hoewel dat aarzelend gaat, vanwege racisme en ander akelig groepsdenken. Langzaam, heel langzaam weven al die migratiestromen een nieuwe wereldbevolking. Fascinerende gedachte.

Meer Brazilië | Meer opinie | Contact