British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Foto'tje kop uil

Rol Wereld Sociaal Forum uitgespeeld?

Bert Ernste

Januari 2010

In Porto Alegre (Brazilië) wordt van 25 tot en met 29 januari weer een Wereld Sociaal Forum gehouden. Toen het WSF in 2001 begon, trok het enorme belangstelling. Actievoerders en andere progressieven ontmoetten elkaar. Eindelijk was er een bundeling van sociale bewegingen tegen het neoliberale kapitalistische model en tegen de huidige globalisering, die vooral ten goede komt aan elites en in veel mindere mate aan de armen. Dat moest anders, de slogan werd ‘een andere wereld is mogelijk’.

Gedurende de negen jaar sinds het eerste forum in Porto Alegre heeft de beweging veel aan kracht ingeboet. Het aantal deelnemers liep terug en ook in de media kreeg het WSF steeds minder aandacht. Tijdens het WSF van 2009 in Belém (Brazilië) waren er wel veel deelnemers, maar het oorspronkelijke doel een wereldforum te zijn, leek ver weg. Het was vooral een plek waar talloze Braziliaanse groepen zich presenteerden, zoals het blad Onze Wereld toen blogde vanuit Belém. Hoe sympathiek het ook mag zijn dat de vaak gemarginaliseerde inheemse bevolking van Brazilië en andere groepen zich kunnen manifesteren, de doelstelling van een andere, beter wereld te bewerkstelligen leek uit het zicht verdwenen.

Crisis
De crisis, die uitbrak in de financiële sector en daarna zijn sporen trok in de reële economie, leek een kans bij uitstek om het roer om te gooien. Overal in de wereld werd gespeculeerd over het einde van het kapitalisme, zoals wij dat kennen. Nu we iets verder zijn, is duidelijk dat we gewoon doorgaan op de ingeslagen weg met hooguit wat marginale maatregelen. Om het in goed Nederlands te zeggen: het is business as usual.

De banken zijn gered dank zij een enorme kapitaalinjectie opgebracht door de belastingbetalers. Aan die steun zijn vrijwel geen voorwaarden verbonden in de zin van meer zeggenschap door overheden, nieuwe regels voor de ondersteunde banken of iets dergelijks. Er is veel voor te zeggen dat zogenoemde systeembanken, die een centrale rol spelen in het betalingsverkeer, onder streng overheidstoezicht komen te staan, gezien die publieke rol (die het argument was waarom die banken niet mochten omvallen). President Obama lijkt op dit terrein alsnog iets te willen doen. Dat is rijkelijk laat en komt pas nadat de financiële sector al weer volop in de oude fouten was vervallen. Obama sprak Wall Street - tevergeefs - vermanend toe.

Het toezicht op de financiële sector, dat mede onder druk van een miljardenlobby in de Verenigde Staten de laatste tien, vijftien jaar zeer sterk was uitgehold, wordt nu slechts mondjesmaat aangescherpt.

De klimaattop in Kopenhagen was een fiasco, omdat de wereldleiders als de dood zijn om de economische groei te schaden. Ze zetten liever de toekomst van de planeet op het spel. Even was er onder klimaatactivisten en andersglobalisten de hoop dat de G20, de twintig belangrijkste landen in de wereld, door de aanwezigheid van Brazilië, India, China en Rusland een andere koers zouden gaan varen, die beter uit zou pakken voor minder ontwikkelde landen. Dat bleek te optimistisch. De nieuwe landen schikken zich gemakkelijk in het aangeboden pluche.

Volgens Immanuel Wallerstein moet de echte crisis zelfs nog komen. Hier zijn verwachtingen voor de nabije toekomst. Hij voorziet dat we voor een fundamentele keuze staan: of het neoliberale economische model dat de rijke landen op het Wereld Economisch Forum in Davos voorstaan, of het andersglobalisme van het Wereld Sociaal Forum, begonnen in Porto Alegre.

Andere wereld is mogelijk
Of die andere wereld tegen die verdrukking in inderdaad mogelijk is, zoals de slogan van het WSF stelt, is de vraag. Ideeën zijn er genoeg. Motieven om het roer om te gooien ook. Wie wil er niet een duurzame samenleving, die rekening houdt met het milieu, ofwel een wereld zonder vervuiling, zonder broeikaseffect, rekening houdend met de eindigheid van grondstoffen. Nog steeds worden milieukosten maar mondjesmaat doorberekend aan de bedrijven die ze veroorzaken. Het is meestal de overheid, dus de belastingbetaler, die opdraait voor het schoon maken van vervuilde rivieren, vervuilde grond en dergelijke.

Wie wil er niet een echt democratische wereld, waar we meer dan nu zeggenschap krijgen over het soort maatschappij waar we in leven: een die voorziet in de basisbehoeften, waar overheden zorg dragen voor de essentiële publieke diensten. Dat is in Nederland grosso modo wel in orde, maar in de meeste landen nog lang niet.

Daarvoor moeten we ook zeggenschap krijgen over de soort economie waar we in leven. Richten we die op steeds meer winst of primair op het produceren van producten en diensten die echt nodig zijn?

Tenslotte moet de financiële sector weer dienstbaar worden aan die maatschappelijke doelstellingen en niet een doel op zich nastreven: steeds meer winst, ongeacht of dat via woekerpolissen en andere vuige financiële producten gaat.

Voorstellen
Hoe die beter wereld te bereiken is onderwerp van discussie op het WSF in Porto Alegre. Susan George, bekend auteur op het gebied van honger en internationale schulden, doet daar een aantal concrete voorstellen:

Gedeeltelijke nationalisering van banken die overheidssteun kregen en deze banken dwingen om tegen kostprijs geld te lenen aan kleine en middelgrote, sociale en groene bedrijven om de overgang naar een duurzame samenleving te versnellen.

Werkgelegenheid creëren door groene infrastructurele projecten, gefinancierd door speciale aandelen uit te geven. In Europa betekent dat een ingrijpende verandering van de Europese Centrale Bank.

Een echt debat over beperkingen van inkomens. Als de laagst betaalden 100 krijgen, wat moet dan het plafond zijn voor de hoogst betaalden? 500? 1000? 10.000?

Afschaffen van belastingparadijzen en het instellen van belastingen op internationale financiële transacties. Minstens een deel van de opbrengsten zou ten goede moeten komen aan klimaatinspanningen in arme landen. Stel opnieuw een belasting in op grote vermogens / inkomens en gebruik de opbrengsten voor openbare diensten.

Stel een international systeem van accounting in, zodat internationale bedrijven geen trucs kunnen uithalen met de prijzen die tussen onderdelen van het bedrijf in rekening worden gebracht, waarmee belastingontduiking op grote schaal en kapitaalvlucht mogelijk zijn.

Herstel (in de VS) of introduceer (in Europa) het onderscheid tussen banken die een maatschappelijke functie hebben (en onderwerp die aan extra regels) en banken met een louter commerciële functie.

Herstel de in de afgelopen tien - vijftien jaar afgeschafte reguleringsmechanismen, met name voor de grondstoffenmarkten.

Scheld de schulden van minst ontwikkelde landen (Least developed countries, LDC’s) kwijt in ruil voor herbebossing en milieubehoud.

Vuist van het Wereld Sociaal Forum?
Het blijft een open vraag in hoeverre het Wereld Sociaal Forum invloed kan uitoefenen op de machthebbers. Vooralsnog lijken de tegenbewegingen veel te verdeeld en te veel bezig met hun eigen profilering en zal de bijeenkomst van het WSF in Porto Alegre waarschijnlijk betrekkelijk onopgemerkt voorbij gaan. Internet heeft nog niet gezorgd voor de beloofde bundeling van democratische krachten, die ooit beloofd werd. Het wereldwijde web lijkt eerder bij te dragen aan versplintering, waarbij elke groepje zijn eigen hoekje heeft, maar van een brede beweging niets terecht komt. Ik krijg in deze graag ongelijk.

Meer opinie | Meer Nederland | Index artikelen | Contact