Waar haalden ze de gore moed vandaan?!

Bert Ernste

Maart 2005

Op televisie hebben we eigenlijk alles wel een keer gezien, al is het maar in het voorbijgaan, of als achtergrond van reclame. Natuurseries laten zien hoe dieren en planten leven, waar ook ter wereld, of het nou in het dichtste regenwoud is, of op de hoogste bergtop, of in de diepste oceaan. Zelfs beelden van Mars gaan tegenwoordig de wereld over. Hetzelfde geld voor ‘vreemde’ volken. Bijna iedereen heeft wel eens papua’s gezien (peniskokers!), of indianen in het regenwoud. Van de Noord-Amerikaanse indianen hebben we allemaal zelfs heel veel beelden. Daar heeft Hollywood wel voor gezorgd met zijn talloze Westerns.

Verbijstering
Dat bombardement van beelden uit de hele wereld maakt het voor ons, 21e-eeuwers, verrekte moeilijk om ons voor te stellen hoe groot de verbijstering was van de ontdekkingsreizigers, toen die voor het eerst de zwarte medemens zagen, of de eerste indianen, of de eerste aziaten. Om van olifanten en andere exotische dieren maar te zwijgen. Ik ben nog steeds onder de indruk van de gevarieerdheid van plant, mens en dier, maar die sensatie kan natuurlijk niet tippen aan wat de ontdekkingsreizigers gevoeld moeten hebben toen zij, werkelijk voor het allereerst, andere werelden zagen. Iets van de indruk die dat gemaakt moet hebben zie je terug op oude kaarten, die rijk geïllustreerd werden met de meest vreemde wezens.

Onderdrukking
Helaas is de mens een beperkt wezen, want de confrontatie met een nieuwe wereld, volken met een ander uiterlijk, een andere cultuur en een andere economie, leidde niet tot een uitwisseling op basis van gelijkheid. Gedreven door de zucht naar rijkdom en gesteund door het christelijk geloof dat zich volstrekt superieur achtte, zijn miljoenen Afrikanen in slavernij afgevoerd, de grote culturen van de Maya’s en de Inca’s vernietigd, en mensen met een andere huidskleur overal ter wereld schaamteloos onderdrukt en uitgebuit. Waar haalden ze de gore moed vandaan?!

Wie (bijvoorbeeld) Eduardo Galeano’s fascinerende trilogie ‘Kroniek van het Vuur’ leest, wordt koud van de wreedheid, waarmee de Amerika’s (Noord-, Midden- en Zuid-) zijn onderworpen. Tongen van opstandige indianen worden uitgerukt, leiders van opstanden gevierendeeld en hun ledematen worden overal ten toon gesteld als afschrikwekkend voorbeeld. Galeano herhaalt zich wat vaak, maar dat komt minder door de schrijver dan door het feit dat het in werkelijkheid een eeuwenlange aaneenschakeling was van bloedige onderwerping van de inheemse volken in de Amerika’s. (En in de rest van de wereld, maar daar schrijft Galeano niet over.)

Schuld
Moet ik mij nu schuldig voelen over deze vreselijke geschiedenis van Europese, of zo u wilt: blanke onderwerping van de wereld? Had ik boven dit stukje moeten schrijven: ‘Waar haalden we de gore moed vandaan’? Als Afro-Amerikanen een schadevergoeding eisen voor het aangedane leed van de slavernij, dan is mijn eerste reactie; “Ja, hoor eens, dat heb ik niet gedaan, dat waren hooguit mijn verre voorvaderen, ik heb daar part nog deel aan.” En dat is beslist niet onwaar.

Maar als je je wat nader verdiept in de omvang van de onderwerping van inheemse volken over de hele wereld en als je leest hoe verregaand de wreedheid was, waarmee dat gepaard ging (brandstapels van nat hout: die branden lekker langzaam, zodat het wel acht uur kon duren voordat de veroordeelde stierf), dan besef je toch dat je niet zo gemakkelijk van die schuld af komt.

Onze Westerse economische ontwikkeling is wel degelijk gegrondvest op tomeloze wreedheid, grenzeloze uitbuiting en onderdrukking en zelfs de uitroeiing van een aantal inheemse volken. Dat proces is nog steeds niet ten einde. Over de gehele wereld hebben inheemse volken het nog steeds moeilijk, van de papua’s in Indonesië, die door de Indonesiërs als primitief en achterlijk worden gezien, tot de indianen in Brazilië, die kampen met door blanken geïntroduceerde ziekten en illegale goudzoekers, die hun rivieren vervuilen met kwik.

Ik ben ervan overtuigd dat vele volken met het grootste gemak even wreed zouden zijn geweest, als ze de kans hadden gehad. Maar het waren de Europeanen die het echt gedaan hebben - op wereldschaal.

Of de loop van de geschiedenis gecompenseerd moet worden met schadevergoedingen, weet ik niet goed. Maar laten we in hemelsnaam de enorme ongelijkheid in de wereld, die nog steeds bestaat, héél snel wegwerken.

Meer opinie | Meer koloniale geschiedenis | Index artikelen | Contact