Zin en onzin van getallen
Weerbericht, O.J. Simpson, economie, wereldbevolking

Bert Ernste

Eerder verschenen in MediaSpectator 1998

Weerbericht
Maandelijks vergast het weerbericht op televisie ons met een overzicht van de gemiddelden van de maand in vergelijking met het gemiddelde van de dezelfde maand in de loop der tijden (voor zover geregistreerd). Systematisch is het commentaar van de weermannen en -vrouwen in de trant van: “dat maakt deze maand natter, droger, zonniger, kouder, warmer etc. dan normaal”. Dat is klinklare onzin en volstrekt onwetenschappelijk. Het gemiddelde is namelijk niet normaal. Normaal is dat er fluctuaties zijn, soms zelfs extreme. Het gemiddelde is een rekenkundig trucje. Dit is belangrijk omdat het weerbericht op deze manier de indruk wekt dat een gemiddelde de norm is. .

Als de wetenschappelijk geschoolde weermensen zich hier al vergalopperen, hoe moet het dan zijn met journalisten die andere disciplines bedrijven? Niet best, getuige het boek van John Allen Paulos, ‘A mathematician reads the newspaper’ (in vertaling verschenen bij Bert Bakker).

O.J. Simpson
Betreffende de moordzaak tegen de beroemde sport-ster O.J. Simpson beweerde een columnist van de Los Angeles Times dat het gegeven dat Simpson regelmatig zijn vrouw mishandelde niet van belang was. Volgens de statistieken, aldus de columnist, zou minder dan één op duizend mishandelde vrouwen door hun echtgenoot zijn vermoord. Volgens Paulos een duidelijk geval van wiskundig wanbegrip. De vraag had moeten luiden: als de mishandelde vrouw is vermoord, wie is dan de dader? In driekwart van de gevallen is dat de mishandelende echtgenoot.

Economie
Ook economieredacteuren gaan volgens Paulos in de fout. “De gewichtige toon waarmee koersschommelingen worden becommentarieerd is ronduit lachwekkend. Dan weer is een handelstekort de oorzaak, dan weer heeft een aardbeving het gedaan. Je moet toch wat. Dat de meeste fluctuaties op puur toeval berusten, komt niet bij ze op.” (NRC Handelsblad 28 september 1995)
Veel financiële journalisten zijn ook te weinig kritisch als het gaat om cijfers die bedrijven verstrekken. Bedrijven goochelen volop met de cijfers in hun jaar- en kwartaalverslagen. Zo blijkt uit het boek ‘Kille cijfers, warm gevoel’ van Floris Hers (uitgeverij Balans f. 35,=), redacteur van Financieel Economisch Magazine (FEM).

Poldermodel
Het veelgeroemde ‘poldermodel’, de Nederlandse economie als beste leerling van de klas, is volgens sommigen ook een - door de media gretig doorvertelde - statistische leugen. “Het Poldermodel is een rondgetoeterde hype, een produkt van overheidspropaganda.” De onheilstijding van Dirk Horringa haalde wel de buitenlandse kranten, maar hier had niemand belangstelling. “Is er iets verrot in de Staat der Nederlanden?”, zo vraagt Martin van Amerongen zich af onder de titel ‘Statistische leugens’ in De Groene Amsterdammer van 1 oktober 1997.
Zie ook ‘Employment: Debunking the Dutch myth’ in de Financial Times van 18 september 1997.

Paulos ergert zich verder aan het feit dat vele getallen in de krant staan zonder bronvermelding. Komen de cijfers uit een politierapport? Een vage steekproef? Een breed wetenschappelijk onderzoek? Of zijn het gekleurde gegevens van een actiegroep? Volgens Paulos zijn de meeste journalisten onvoldoende toegerust om getallen in hun context te zien. Toch zijn getalsfouten vele malen ernstiger dan een spelfout.

Wereldbevolking
Diagrammen, infographics en voorbeelden om getallen inzichtelijk te maken geven vaak een grove vertekening, stelt Paulos. “Neem de wereldbevolking. Iemand die meent dat het met 4 à 5 miljard de spuigaten uitloopt, zal veelzeggend opmerken dat wanneer alle aardbewoners kop-staart gelegd worden, dit een lint oplevert zo lang als acht keer heen en weer naar de maan. Maar iemand die het met de wereldbevolking zo somber niet inziet zal al even veelzeggend benadrukken dat zelfs met privéruimtes van 20x20x20 voet (bijna 7x7x7m) we nog steeds met zijn allen in de Grand Canyon passen.” (NRC Handelsblad 28 september 1995)

Zie ook:
‘Statistiek eenvoudig’ door J.S. Cramer en J. Hemelrijk, Serie Perspectief, Amsterdam, Nieuwezijds, prijs: f 19,90
‘Er wordt meer met cijfers gerommeld dan wij denken’ van Eric Smulders in De Journalist van 3 juli 1998.

Meer mediacommentaren | Index artikelen | Contact