Nederlandse bioloog in Braziliaanse gevangenis: feiten graag!

Bert Ernste

Juni/juli 2007, met aanvulling september 2007: Toch schuldig?

In Brazilië heeft de (van oorsprong) Nederlandse bioloog Marc van Roosmalen veertien jaar cel gekregen wegens biopiraterij. (Braziliaanse media hebben het over anderhalf jaar, zie aanvulling onderaan.) Hij zou onder meer een apenopvang runnen zonder vergunning. Van Roosmalen, die een aantal nieuwe soorten heeft ontdekt en door Time Magazine ooit tot held is uitgeroepen, is een beetje een bekende Nederlander, al is hij inmiddels genaturaliseerd Braziliaan. Dat leidde ertoe dat de berichten over zijn gevangenisstraf meteen iets hadden van 'die Brazilianen toch!'. Er werd onmiddellijk gespeculeerd dat er wel belangen van grootgrondbezitters achter zouden zitten en dat de rechters wel corrupt zouden zijn. Bewijzen daarvoor ontbreken nog.

Volgens de media beweert van Roosmalen dat hij wel een vergunning had aangevraagd voor zijn apenopvang, en dat het uitblijven van een antwoord volgens de wet automatisch leidt tot een vergunning. Heeft hij die aanvraag overlegd? Is er al een journalist, die het vonnis heeft gelezen? Ik wil graag meer weten over de argumentatie van de Braziliaanse rechter. Ja, in Brazilië heb je veel corrupte rechters. Ja, in het noorden van Brazilië zijn de grootgrondbezitters ware potentaten. (Lees Rooksignalen van Ineke Holtwijk.) Echter, zou een Braziliaanse rechter een man met een internationale achterban als Van Roosmalen echt durven veroordelen zonder goede basis? Het kan.

Het is echter net zo goed mogelijk dat een gedreven man als Van Roosmalen inderdaad de grenzen, die de wet stelt, uit het oog heeft verloren. Ik weet dat niet, maar de media klaarblijkelijk ook niet. Feit is dat Van Roosmalen al vele keren een boete kreeg wegens biopiraterij. (Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de instantie die de boetes oplegde geen schone handen heeft.)

De Nederlandse media gaan er nu veel te snel van uit dat de van oorsprong Nederlandse bioloog het gelijk aan zijn zijde heeft en dat de grootgrondbezitters en corruptie in Brazilië achter deze veroordeling zitten. Eerst de feiten graag!

De meteen gestarte steunacties voor Van Roosmalen in Nederland lopen dan ook te hard van stapel. Ze geven althans geen feitelijke argumenten voor hun steun en laden zo de verdenking op zich gemakkelijk te willen scoren.

Aanvulling 29 juni 2007
De discussie over de vraag wat Van Roosmalen nu wel of niet heeft gedaan blijkt ingewikkeld te zijn. Wie kijkt wat er inmiddels bekend is over de veroordeling van Van Roosmalen krijgt een zeer gemengd beeld. Er is op internet (naast oeverloze en vruchteloze welles-nietesdiscussies) veel informatie over de handel en wandel van Van Roosmalen. Daaruit komt het beeld op van een bevlogen wetenschapper, die toch ook wel uit was op eigen roem. Misschien om die te gebruiken voor de goede zaak. Dat is lastiger te beoordelen. Daarbij overtrad hij, zoveel lijkt wel zeker, vele regels.

Op basis van de aangedragen informatie lijkt het er ook op dat Van Roosmalen zich schuldig heeft gemaakt aan de illegale export van genetisch materiaal. Op zijn minst is dat niet slim. Of het proportioneel is om iemand daarvoor veertien jaar gevangenisstraf te geven, is nog weer een andere discussie. Overigens is er volgens de Folha de São Paulo slechts sprake van anderhalf jaar gevangenisstraf. Volgens dat artikel zou Van Roosmalen zich ook schuldig hebben gemaakt aan verduistering van overheidsgelden. De details van het proces, de daadwerkelijke, inhoudelijke argumenten, die geleid hebben tot de veroordeling van Van Roosmalen, zijn blijkbaar nog steeds niet gepubliceerd. De discussie laat in ieder geval zien dat het een ingewikkelde zaak is.

Hoe mensen na het eerste bericht van de veroordeling van Van Roosmalen onmiddellijk partij konden kiezen en steuncampagnes voor hem begonnen zonder over de concrete feiten van het proces te beschikken, blijft een raadsel, zeker als je ziet hoe complex de kwestie is. Vreemd ook dat zo veel, ogenschijnlijk verstandige mensen zo'n ongefundeerde steuncampagne onderschrijven. Eerst de feiten graag.

Aanvulling 14 juli 2007: Item EenVandaag mist journalistieke inhoud
Op 13 juli 2007 zond het televisieprogramma EenVandaag een item uit over Van Roosmalen. Ook hier ontbraken weer de feiten. Het leek meer op een reclamespot voor de clubs, die Van Roosmalen willen steunen. Dat is op zijn zachtst gezegd verrassend voor een journalistiek programma als EenVandaag. Of zou het liggen aan het feit dat Rob Kamphues, woorvoerder van de steuncampagne als omroepmedewerker goede contacten heeft bij EenVandaag? Voor de duidelijkheid: ik weet dat niet, maar als de journalistieke inhoud totaal ontbreekt komt zo'n vraag natuurlijk op.

Zo verzweeg EenVandaag dat volgens de Braziliaanse media een van de aanklachten tegen Van Roosmalen verduistering van overheidsgelden is (naast biopiraterij). Ook verzweeg EenVandaag dat de van oorsprong Nederlandse bioloog een hele reeks van boetes heeft gekregen, omdat hij zich veel vaker niet aan de regels hield volgens de autoriteiten.

Voorstelbaar is dat de precieze veroordeling en de argumentatie van de rechter nog niet bekend zijn. De juridische molens malen in Brazilië langzaam. EenVandaag had echter minstens wat context moeten geven, bijvoorbeeld over de ernst van de biopiraterij in het Amazonegebied, de belangen die daarbij spelen en waarom daar in Brazilië strenge regels voor gelden.

In het journalistiek flinterdunne item van EenVandaag klonk zelfs de e-mail, die Van Roosmalen gestuurd zou hebben, vaag. Dat kwam door de erg algemene inhoud van de citaten en door het hameren van Kamphues op de slechte omstandigheden in de gevangenis. Slechte omstandigheden en wel e-mails versturen? Het klonk vreemd. Overigens heeft Kamphues gelijk dat de omstandigheden in Braziliaanse gevangenissen vaak heel erg slecht zijn. (Er waren berichten dat Van Roosmalen naar een lichter regime was overgeplaatst. Wat daarvan waar is, weet ik niet.)

Met de oproep van Kamphues voor steun om Van Roosmalen juridisch te kunnen helpen is natuurlijk niets mis. Dat is in ieder geval beter dan de algemene steunoproep zonder feiten van de eerste dagen. Iedere gevangene, waar ook ter wereld, schuldig of onschuldig, verdient goede juridische ondersteuning. Een journalistiek programma als EenVandaag had de oproep echter nooit mogen uitzenden zonder journalistieke context. EenVandaag: feiten (en analyse) graag!

PS: NRC Handelsblad van 11 augustus 2007 biedt een achtergrondverhaal over de werkwijze van Van Roosmalen en de Braziliaanse milieuwetgeving. Collega wetenschappers lijken het er over eens dat Van Roosmalen inderdaad regels overtrad, maar dat de strafmaat buitensporig is. Precieze informatie over de overwegingen van de rechter bij de veroordeling van Van Roosmalen ontbreekt ook in dit stuk.

Toch schuldig?
Het Braziliaanse tijdschrift Veja van 3 oktober 2007 schrijft dat uit documenten van justitie blijkt dat Van Roosmalen zich heeft uitgegeven als wettige vertegenwoordiger van het Instituto Nacional de Pesquisas da Amazõnia (Inpa), waar Van Roosmalen van 1986 tot 2003 werkte. In die aangenomen rol liet Van Roosmalen zich volgens het blad betalen voor drie reportages van TV Survival Anglia. Van Roosmalen heeft volgens Veja US$ 95.000 op eigen rekening ontvangen voor de bemiddeling. Ook land dat TV Survival Anglia aan het Inpa wilde geven liet Van Roosmalen op eigen naam zetten. Veja constateert dat de wetenschappelijke gemeenschap al te snel was in haar oordeel dat Van Roosmalen ten onrechte veroordeeld was.

Zoals ik hierboven al constateerde was zeker de eerste reactie op de straf van Van Roosmalen meer een Pavlovreactie dan een weloverwogen weging van de beschikbare feiten. Het zou toch goed zijn als mensen (zeker wetenschappers), media en andere goedbedoelenden even op de feiten, of minstens op serieuze aanwijzingen zouden wachten.

Meer mediacommentaren | Index artikelen | Contact