British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Portugese vlag

‘De ballade van het hondenstrand’
Cardoso Pires, een boeiende schrijver

Bert Ernste

Blik op Portugal, april 2012

Omslag boek De ballade van het hondenstrand (Balada da praia dos cães) van José Cardoso Pires (1925 - 1998) speelt in het Portugal van de jaren zestig, toen dictator Salazar er nog de scepter zwaaide. Nederlanders, die de bezetting van Nederland niet bewust meemaakten, kunnen zich het leven onder een onderdrukkend regime maar moeilijk voorstellen. De voortdurende angst dat de pides (leden van de geheime dienst PIDE, Polícia Internacional e de Defesa do Estado) zaten mee te luisteren, in de kroeg, op het studentenfeest en waar dan ook, was zeer beklemmend. Politieke activisten werden gemarteld of ‘verdwenen’.

Eind 1959 wilden enkele militairen, met steun uit katholieke kringen, een coup plegen tegen het regime van Salazar. Ze liepen tegen de lamp en de samenzweerders werden opgesloten in de gevangenissen van Caxias, Aljube, Trafaria e Elvas. Uit de gevangenis in Elvas wisten kapitein Almeida Santos en hospik (militaire ziekenverzorger) Jean-Jacques Valente met steun van korporaal Gil van de nationale garde te ontvluchten. Tijdens deze vlucht werd kapitein Almeida Santos vermoord. De ballade van het hondenstrand is geïnspireerd door deze vlucht.

Het boek begint met de vondst van het lijk van ene majoor Dantas. Een visser ziet een ronddwalende hond ineens zeer doelgericht achter een luchtje aangaan en vindt het stoffelijk overschot, dat al in staat van ontbinding is. Dantas wordt door de politie gezocht na zijn ontsnapping uit de militaire gevangenis van Elvas, waar hij wachtte op zijn rechtszaak op beschuldiging van opstand tegen de staat.

Hoewel de moord politieke kanten heeft, is het niet de PIDE, die de zaak krijgt toegewezen, maar de gewone politie, in de persoon van Elias Santana. De ballade van het hondenstrand volgt chefe Elias op zijn speurtocht naar wat er precies is gebeurd tussen Dantas en de kompanen van de majoor, architect Fontenova en korporaal Barroca en de minnares van de majoor, Mena, die hielp met de vlucht. Wie vermoordde de majoor? Was het een politieke moord, of een crime passionelle?

Het boek beschrijft dat proces op verschillende niveaus: het onderzoek naar de feiten - deels in de woorden van Mena, en de persoonlijkheid en het wat saaie, routineuze leven van inspecteur Elias en dat alles tegen de achtergrond van het Portugal onder Salazar met sfeervolle beschrijvingen van Lissabon.

Dat levert een zeer leesbaar boek op dat boeit door zowel de intrige als de sfeer van toen en de personages.

José Cardos Pires is ook bekend van Lissabon, een logboek (Lisboa, livro de bordo), dat ik niet heb gelezen, maar toch wil noemen. Het is geen naslagwerk voor toeristen. Die vindt Cardoso Pires “geleerden op doorreis, die de kruisweg van de monumenten afwerken om hun culturele geweten te vriend te houden”. Daar zit wel wat in.

Toch laat de schrijver niet alle monumenten links liggen. Het standbeeld van Pedro IV op de Praça Dom Pedro IV, beter bekend als Rossio, zou naar verluidt eigenlijk een beeld van keizer Maximilaan zijn, dat de Franse beeldhouwer toevallig nog had staan. Het bekende beeld van Fernando Pessoa aan een tafeltje voor café A Brasileira vindt Cardoso Pires maar niets, omdat Pessoa ook in de regen moet zitten en niet eens een glas heeft.

In een ander hoofdstuk ontleedt de schrijver de volksaard van de bewoners van Lissabon: “een haven- en fadovolk op de rug van een inschikkelijke duivel”, dat doorgaans respectvol is, maar als het gesprek onaangenaam wordt “een dun fluimpje spuugt en de spreker fijntjes de waarheid zegt”.

José Cardoso Pires
De ballade van het hondenstrand | Balada da praia dos cães
Lissabon, een logboek: stemmen, gezichtspunten en mijmeringen | Lisboa, livro de bordo

Meer boeken Portugal | Meer Portugal | Index artikelen | Contact