Film: Capitães de Abril | Kapiteins van april
indrukwekkende film over een volksopstand
Bert Ernste
Blik op Portugal oktober 2010
De film ‘Kapiteins van april’ (Capitães de abril) van
Maria de Medeiros (2000) gaat over 25 april 1974, die gedenkwaardige dag waarop
de lagere officieren van de Portugese strijdkrachten een einde maakten aan de
dictatuur in Portugal. Het ‘gewone’ volk steunde hen voluit en zo
kwam een omwenteling tot stand, die vanwege de op dat moment beschikbare bloemen
de Anjerrevolutie is gaan heten.
Het belangrijkste motief van de Beweging van de Strijdkrachten (Movimento das Forças Armadas, MFA) voor de coup waren de uitzichtloze en wrede oorlogen, die de Portugese regering in de Afrikaanse koloniën meende te moeten voeren tegen de onafhankelijkheidsbewegingen. Daarmee roeide Portugal tegen de stroom in, want na de tweede wereldoorlog werden in de hele wereld de koloniën in snel tempo onafhankelijk. De macht over ‘ons’ Nederlands Indië werd formeel in 1949 overgedragen, hoewel de Indonesische nationalisten al in 1945 de onafhankelijkheid hadden uitgeroepen. Ook Nederland voerde overigens eerst nog een bloedig (achterhoede)gevecht tegen de nationalisten onder de eufemistische naam ‘politionele acties’ en probeerde vast te houden aan Nederlands Nieuw-Guinea (wat lukte tot 1962).
De onderdrukking in eigen land speelde voor de Portugese kapiteins veel minder een rol, al was de geheime politie (PIDE, Polícia Internacional e de Defesa do Estado, later DGS, Direcção-Geral de Segurança) zeer gehaat en was iedereen voortdurend bevreesd voor verklikkers.
Indrukwekkende film
Capitães de Abril is een indrukwekkende film. Ten eerste omdat de
Anjerrevolutie krachtig in beeld wordt gebracht. De film is gewoon spannend.
Het feit dat het om een waar gebeurd verhaal gaat versterkt dat nog eens. Het
enthousiasme van het volk, dat uitloopt om de belegering van de kazerne aan
het Largo do Carmo in Lissabon te volgen, is goed invoelbaar.
De film begint met klemmende beelden van lijken in de Portugese koloniën in Afrika. Daarna volgt een erbarmelijk geacteerde scène op een station van Lissabon, waar een dienstmeisje afscheid neemt van haar vriendje, die in dienst zit en bang is ook naar Afrika te worden gestuurd. Ik dacht even: “dit wordt heel slecht”, maar dat viel meer dan mee. De film sleept je mee met de dramatiek van mensen, die de moed hebben om hun lot in eigen hand te nemen.
Het fameuze sein dat de staatsgreep definitief doorgaat is het spelen van het lied Grândola, Vila Morena van Zé Afonso op de radio.
De film volgt diverse individuen en groepen bij de complexe operatie. Zo nu en dan zijn er grappige momenten, bijvoorbeeld als de colonne pantserwagens netjes stopt voor het rode verkeerslicht. We zien hoe een groep het radiostation bezet en een andere colonne op het Praça do Comércio (Terreiro do Paço) een van de ministeries belegert. De kokkin van het radiostation laat zich niet buiten sluiten door de coupplegers en wil perse haar werk gaan doen. Even dreigt een groep regeringsgetrouwen het radiostation terug te veroveren.
Spanning
De belegering van de kazerne aan de Praça do Carmo in Lissabon,
waar premier Marcelo Caetano zich heeft verschanst, is uiterst spannend.
Durven ze aan te vallen? Zullen ze eerst onderhandelen? Dit onder de
blikken van de toegestroomde bevolking, die de staatsgreep overwegend
toejuicht.
De enkele doden vallen uiteindelijk bij het hoofdkwartier van de geheime dienst, die op de toegestroomde massa schiet. Verder is de Anjerrevolutie vrijwel geweldloos.
Wat in de film niet zo goed uit de verf komt, is de achtergrond van de Beweging der Strijdkrachten. Het lijkt alsof er grote eensgezindheid is en we vernemen weinig van de rol van socialisten, communisten en andere oppositiegroepen. In de dialogen hoor je daar wel wat over, maar het maakt niet echt deel uit van de film. Ook de rol van generaal de Spínola, die de macht overneemt van Marcelo Caetano, blijft in de film onduidelijk. De Spínola maakt geen deel uit van de beweging en is een gematigd man, die wil voorkomen dat meer radicale elementen aan de macht komen.
De kapiteins uit de film gaan terug naar de kazerne en halen gelaten hun schouders op, als ze merken dat zij al weer op een zijspoor staan en dat de hoge heren het overnemen.
Alles bij elkaar is Capitães de Abril een indringende film, die je eigenlijk in het kader van inburgering in Portugal gezien zou moeten hebben. Het is opwindend en stimulerend om te zien hoe de mensen hun politieke lot in eigen hand nemen en de dictatuur omver werpen.
De Anjerrevolutie nu
De film gaat niet over de vraag wat de Anjerrevolutie Portugal en de wereld
nu eigenlijk heeft gebracht. Democratie voor Portugal en onafhankelijkheid
voor de Afrikaanse koloniën (wat door burgeroorlogen geen onverdeelde
zegen was). Maar verder? Ooit las ik een commentaar van iemand, die
constateerde dat de 25e april voor het arme binnenland van Portugal weinig
had betekend. De priester heeft nu wat minder invloed en in het buurthuis
draaien ze softpornofilms in plaats van oude westerns, zo meende hij.
Wellicht dat de vele Portugezen, die in het buitenland gingen werken en terug kwamen met geld en hun ervaringen Portugal veel meer hebben veranderd. Maar die ontwikkelingen lopen natuurlijk door elkaar heen. Zonder de Anjerrevolutie zou Portugal nu zeker een heel ander land zijn dan het is.
Meer Portugal | Braziliaanse film | Index artikelen | Contact