British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Portugese vlag

Friese en Braziliaanse fado

Bert Ernste

Blik op Portugal, januari 2010

CD Nynke Laverman Friese fado, bestaat dat? Nu wel. Een aantal jaren geleden nam Nynke Laverman de CD Sielesâlt op met een aantal fados met teksten van J. Slauerhoff, die Cristina Branco eerder op de plaat had gezet (Cristina Branco canta Slauerhoff).

Voegt dat iets toe, zo’n overzetting naar een andere taal? Nynke Lavermans stem verschilt in mijn (niet zo muzikaal geschoolde) gehoor niet zo heel erg van de stem van Cristina Branco. Wie Liebeth List Jacques Brel hoort zingen, krijgt een duidelijk andere Brel te horen dan in de versie van de grote meester zelf. Rod MacKuen zingt met zijn hese stem ook een heel andere Brel dan Brel zelf. In die zin voegt Lavermans CD misschien niet heel veel toe aan de muziek van Cristina Branco.

Toch is het als niet-Fries wel interessant om in het Fries te horen zingen. Je vangt met enige regelmaat verstaanbare zinnen op, maar het is duidelijk niet je eigen taal. Zo is het ook mooi om de Zuid-Afrikaanse versie van Brels Ne me quitte pas te horen. In het Nederlands werd dat Laat me niet alleen, in het Zuidafrikaans Moe nie weggaan nie. Schitterend die culturele uitwisseling.

De muzikale begeleiding van de CD van Cristian Branco en Nynke Laverman is overigens wel verschillend. Cristina Branco zingt met de traditionele begeleiding van (bas)gitaar en Portugese gitaar, bij een nummer komt daar een viool bij. Nynke Laverman wordt begeleid door gitaar, Portugese gitaar, cello, contrabas en slagwerk.

CD Cristina Branco Hoe dan ook, beide CD’s zijn gewoon heel erg mooi en zeer de moeite waard.

Braziliaanse fado?
Bestaat Braziliaanse fado? Sterker, er zijn wetenschappers, die beweren dat de fado oorspronkelijk uit Brazilië komt.* Dat idee levert onder Portugezen felle reacties op. Portugezen kijken toch al wat scheef naar Brazilië, dat grote land en opkomende economische macht, dat ooit onderdeel was van Portugals wereldrijk. Dat de Portugezen zich verzetten tegen dat idee is dus wel te begrijpen. De fado, zoals wij die kennen, is ongetwijfeld een zeer Portugees fenomeen en een onderdeel van het Portugese erfgoed en de nationale identiteit. Dat de wortels elders liggen, waar dan ook, is misschien interessant, maar uiteindelijk natuurlijk helemaal niet belangrijk.

Sommigen beweren dat de wortels van de fado in de Arabische overheersing van het Iberische schiereiland zitten. Inderdaad klinkt de weemoed van de fado wel een beetje als Arabische klaagzangen. Het is dan echter vreemd dat juist in de Algarve waar de Arabische invloeden groot zijn, geen fadotraditie bestaat. Anderen beweren dat de fado een maritieme oorsprong heeft. De heimwee van de zeelieden naar huis en het ritme van de golven zouden de fado hebben doen ontstaan. Via de Braziliaanse connectie lijken ook Afrikaanse elementen in de fado een rol te spelen. Met name de de lundum en de fofa droegen bij aan de fado. De lundum was een dans van Afrikaanse oorsprong, die rond 1740 door een mulat, Domingos Caldas Barbosa, naar Portugal werd gebracht. Rond Lissabon werd deze dans al fado genoemd. Ook de door Italiaanse invloeden ontstane modinhas hadden hun invloed. Toch is volgens Dirk Lambrechts de fado in zijn huidige vorm qua poëzie en melodie puur Europees.**

CD Paula Ribas CD
Terug naar de CD’s. Geheel toevallig vond ik ooit de CD Fados Brasileiros van Paula Ribas. Een fraaie verzameling van muziek van bekende Braziliaanse componisten en tekstdichters gezongen als fado met begeleiding van gitaar en Portugese gitaar. Onder andere het heel erg mooie Fado tropical van Chico Buarque de Holanda, Saudade do Brasil em Portugal van Vinícius de Moraes en Francisca Santos das Flores van Dorival Caymmi. Goede CD, al heeft Paula Ribas niet zo’n mooie stem als Cristina Branco en Nynke Laverman. De Fado tropical gezongen door Chico Buarque zelf is veel mooier dan Ribas’ versie.

* Zie bijvoorbeeld: Kimberly DaCosta Holton Fado historiography: old myths and new frontiers in: Portuguese Cultural Studies, winter 2006.

** Dirk Lambrechts Fado, De tranen van de Taag

Meer Portugal | Meer Brazilië | Index artikelen | Contact