Een Engelse gentleman in Portugal

Bert Ernste

Blik op Portugal, december 2009

Deze maand een zeer leesbaar boek over Portugal in de 18e eeuw: Menuetten met de markies, Portugees dagboek 1787 van William Beckford. (Oorspronkelijke titel: The journal of William Beckford in Portugal and Spain 1787-1788.)

William Beckford was een Engelse miljonair (zoon van een suikermagnaat) en schrijver. Op de vlucht voor roddel en schandalen, besluit hij om zijn suikerplantages in Jamaica te gaan bezoeken. Hij scheept zich met zijn twintig bedienden, kleermaker, lijfarts en chef-kok in op een schip uit zijn eigen suikervloot. Zijn hut is versierd met bloeiende geraniums, de boeken en het servies zijn fraai geïnstalleerd, zo schrijft hij in zijn dagboek. De goede man had evenwel zwaar last van zeeziekte. Nog voordat het schip vertrok was het al raak. In die tijd probeerde men zeeziekte te bestrijden met het branden van lavendel en zegelwas. Beckford walgt van de kakkerlakken, die zich er “mee vermaakten om als elegante heertjes zonder bezigheden, op en neer te paraderen over het gelakte behang van [zijn] hut”. Hij vreest dat de kakkerlakken zijn boeken zullen opvreten. Beckford heeft er dan ook al snel genoeg van en verzucht: “Och, was ik maar in de grond geworteld, als een boom, op een beschut plekje, ergens in een valleitje in het binnenland, waar ik nooit meer zou hoeven horen over zout water of uitvaren”.

Zeeziek
Als ze eindelijk zee kiezen is Beckford de hele reis zwaar zeeziek en onderweg besluit hij om in Lissabon van boord te gaan. Jamaica is hem te ver. In het Portugal van toen waren veel Engelsen. Beckford wilde niet lang in Portugal blijven, maar toen hij, ondanks het feit dat hij niet katholiek was, tot Sint Antonius van Padua bad, viel hij op bij een oude abt genaamd Xavier. Deze was de biechtvader van de markiezen van Marialva, die al generaties lang belangrijke posities aan het Portugese hof bekleedden. De geestelijke introduceert Beckford bij de markies van Marialva, die hem warm ontvangt. Beckford besluit een tijd in Portugal te blijven. De kennismaking met de Marialvas betekende dat er voor Beckford vele deuren opengingen in de hogere kringen van Portugal.

Beckford kan niet goed tegen Lissabon, waar het hem te heet en te lawaaiig is. Hij verhuist naar Sintra, waar hij grootse ontvangsten houdt. Onder de gasten zijn ook de Hollandse consul Daniel Gildemeester en diens vrouw. Ze komen uitvoerig aan bod in het dagboek. Gildemeester was als diamanthandelaar schatrijk geworden, doordat hij het monopolie op de uitvoer van Braziliaanse diamant had verworven. Gildemeester woonde in Sintra in de Quinta de Alegria.

Beckfords dagboek is zeer leesbaar en prettig arrogant. Zo noteert hij op 1 september: “Mejuffrouw Cotter, een van de hofpadden van de consulvrouwe mme. Gildemeester, raapte alle moed bijeen en besloot vandaag bij mij te komen dineren, hoewel haar meesteres beweert dat ik haar bederf met dit soort attenties. Ik ben dan ook warempel in mijn leven nog nooit zo attent geweest als nu tegen deze verwaarloosde nimf en zij beloont mij voor mijne aandacht met de warmste loftuitingen.”

Stierenvechten
De dagboeken bevatten ook beschrijvingen van het stierenvechten oude stijl, waarbij de stier nog gedood werd. “De arme besten gaven geen enkel teken van moed of agressie, stampten niet woedend met hun hoeven, en scheurden de grond niet open. In de koeienstallen op Tottenham Court Road heb ik nooit een tammer gezelschap gezien. (....) Nog negen andere werden op bijna precies dezelfde stompzinnige wijze afgeslacht en hoewel ze aan het schrikken werden gemaakt met vuurwerk, werden gestoken met zwaarden, werden belaagd door honden en uitgedaagd door grijnzende negers, ondernamen ze nooit een poging de ruiter aan te vallen. (....) Ik walgde van het schouwspel.” De vertaler tekent trouwens aan dat op dat moment het doden van de stier al lang was verboden. Wellicht woonde Beckford een illegaal stierengevecht bij, maar waarom zou hij dat niet vermelden, zo vraagt de vertaler zich af. Het antwoord is misschien dat Beckford dat niet wist.

Beckfords liefde voor Portugal kwam niet van een kant. In Sintra wordt Beckford in een adem genoemd met zijn beroemdere landgenoot Lord Byron. In de eerste Canto van Childe Harold maakte Byron Sintra voor altijd beroemd. De toeristische folders vermelden het graag. Luís Augusto Rebelo da Silva schreef een roman met Beckford als hoofdpersoon: Lágrimas e thesourus - Fragmento de uma história verdadeira. In 1987 werd de tweehonderdste verjaardag van Beckfords aankomst in Portugal luister bijgezet door een tentoonstelling in het paleis van Queluz.

Belangrijker dan dat alles is dat Beckfords Menuetten met de markies prettig wegleest. Je voelt mee met de hoofdpersoon, ook al is die van een klasse die niet echt meer bestaat en leeft hij in een vervlogen tijd. Heel even kun je je in die tijd wanen.

(Portret van William Beckford via Wikipedia.)

Meer boeken Portugal | Meer Portugal | Index artikelen | Contact