British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Portugese vlag

‘Stemmen van de oude zee’ over de teloorgang van een vissersdorp

Bert Ernste

Blik op Portugal, november 2010

Omslag boek Deze keer een boek dat speelt in Spanje, geschreven door de Britse ‘reisschrijver’ Norman Lewis. Omdat het een mooi boek is en omdat het beschrijft hoe de moderne tijd een lokale gemeenschap verandert, een thema dat menige Portugalganger aan het hart zal gaan. Veel mensen, die naar Portugal trekken, roemen immers het authentieke, traditionele in Portugal.

In ‘Stemmen van de oude zee’ vestigt de schrijver zich na de tweede wereldoorlog in het vissersplaatsje Farol aan de Spaanse Costa Brava. Hij kon zijn draai in Engeland niet meer vinden. Tijdens zijn tijd als militair overzee was daar voor hem te veel veranderd.

In Farol zijn de mensen volgens de schrijver genereus, niet materialistisch, poëtisch en extreem bijgelovig. De mannen van Farol laten zich bijna nooit in de kerk zien. Ze wandelen met hun vrouw naar de mis, maar draaien bij de ingang van het kerkterrein om. Alleen bij trouwerijen zijn de mannen er ook bij, maar dan prevelen ze spreuken om de invloed van de kerk te neutraliseren. Wie ging biechten was buitengewoon verdacht.

In het vissersdorp zwaaien de vrouwen de scepter en lopen hordes wilde katten rond. In het naburige dorp wonen kleine boeren, die de voorkeur geven aan honden. Hier is de man de baas van de familie. Als de kurkeiken in de streek ziek worden, doen de kleine boeren ietwat zielige pogingen om te leren vissen.

Het natuurlijke gezag in de streek van grootgrondbezitter Don Alonso neemt met de crisis in de kurk sterk af. Hij zit nu voornamelijk thuis en houdt zich bezig met het uitknippen van overlijdensadvertenties. Volgens Don Alonso hebben de mensen in de streek sterke leiders nodig en een beperkte horizon.

In het tweede seizoen dat de schrijver in Farol is, neemt een dikke zwarthandelaar, Muga, een van de twee verlaten villa’s van de kurkbaronnen over. Hij maakt geen geheim van zijn plannen om van Farol een toeristenplaats te maken.

Een van zijn eerste plannen is de aanleg van een weg langs de kust. De vissers zijn bang dat de bezoekers die zullen gebruiken om over zee uit te kijken en dat kan niet goed zijn voor de visvangst.

Volgens Muga moeten de toeristen beschermd worden tegen de onplezierige kanten van het leven. Een aantal zaken van het leven aan de kust moeten volgens hem veranderen, te beginnen met het eten, dat smakelozer moet worden om het aan te passen aan de toerist.

In de lokale bar zitten de vissers naast een opgezette zeekoe, bijgenaamd ‘de zeemeermin’ en vertellen hun dag op rijm. In het Castellaans (wat wij Spaans noemen), want de vissers vinden het Catalaans, hun eigen taal, minder poëtisch. Muga wil de ‘meermin’ uit het zicht hebben, want die zou aanstootgevend zijn voor de toeristen. Dit is symbolisch voor de veranderingen, die er plaats vinden in de gemeenschap.

‘Stemmen van de oude zee’ laat zo een ontwikkeling zien, die menigeen ook in Portugal zal kunnen waarnemen. De moderne tijd, die oprukt en ingrijpende veranderingen met zich mee brengt. Lang niet allemaal goede, al zal niemand willen beweren dat alles altijd bij het oude moet blijven. Sterker, wat wij beschouwen als de originele, authentieke en traditionele cultuur is altijd een eerdere menging van culturen.

Toch vraag je je af of het oprukkende kapitalisme, want daar heb je het over, als de toeristenindustrie naar je toe komt, leidt tot een nieuwe, even waardevolle of betere cultuur dan voorheen. Ook in ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ van Geert Mak (literaire reportage, geen roman) zie je goed hoe de moderne economie leidt tot een ander waardenstelsel, dat de lokale gemeenschap uitholt.

Lewis’ boek is een roman, gebaseerd op zijn verblijf in een vissersdorp aan de Costa Brava. Hij schreef het tientallen jaren na zijn verblijf daar en het boek geeft duidelijk het gevoel dat er heel veel details bij verzonnen zijn. Toch is het algemene beeld van het vissersdorp (naar het schijnt is geen plaatsje Farol aan de Costa Brava) zeer geloofwaardig.

‘Stemmen van de oude zee’ is een lezenswaardig boek om meerdere redenen. Het leest prettig weg en je leeft mee met het wel en wee van de lokale bewoners in Farol. Voor wie dat wil, zet het aan het denken over de vraag of economische ontwikkeling altijd goed is. Niemand zal willen dat de vissers van Farol ten eeuwige dage hun lijf stuk werken voor een armzalige vangst, maar het is tevens waar dat vooruitgang naast alle goeds ook verlies met zich mee brengt. Dat laat het boek goed zien.

‘Stemmen van de oude zee’ door Norman Lewis met een voorwoord van Cees Nooteboom. Eldorado, € 12,50.
Originele uitgave: ‘Voices of the old sea’ bij Amazon.co.uk voor £ 5.99.

Meer boeken Portugal | Meer Portugal | Index artikelen | Contact