British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Portugese vlag

Niets is enkel zwart of wit in Nederlands Angola

Bert Ernste

Blik op Portugal juni 2009

Omslag boek De bedoeling is dat deze reeks gaat over Portugese literatuur. De vraag is natuurlijk wat Portugese literatuur dan wel is. Is dat literatuur over Portugal, uit Portugal, of alles wat in het Portugees geschreven is?

Zijn de door de Portugese Nobelprijswinnaar José Saramago op de Canarische eilanden geschreven boeken, zoals het eerder besproken De stad der blinden, over ‘de’ mensheid en niet over een specifiek land of cultuur, nog Portugese literatuur, of is dat meer wereldliteratuur? Weg met het denken in vakjes. Deze keer een boek van de Angolese schrijver Pepetela: Een roemrijke familie (A glóriosa família).

Nederland de baas in Luanda
Een roemrijke familie gaat over de zeven jaar (1641 - 1648), waarin Nederland de scepter zwaaide in Luanda, de Angolese hoofdstad. Prins Johan Maurits was gouverneur van Hollands Brazilië en hij had slaven nodig voor de suikerteelt. (Het Mauritshuis in Den Haag is grotendeels met ‘suikerfortuin’ gebouwd.) Weliswaar was de vrede met Portugal, net weer los gekomen van Spanje, getekend, maar in de tijd die nodig was om dat te berichten aan de koloniën, sloegen de Nederlanders nog even een slag in Luanda om de aanvoer van slaven veilig te stellen.

Hoofdpersoon in het verhaal is Baltazar Van Dum, Vlaming, maar ‘Portugees van gemoed’. Zijn vrouw is zwart en in veel opzichten meer racistisch dan haar echtgenoot. “Weer eentje, die het ras achteruit laat gaan”, is haar commentaar als een zoon van haar een kind verwekt bij een Afrikaanse vrouw. De Hollanders beschouwen Van Dum als een geestverwant, maar tegelijkertijd vertrouwen ze hem als katholiek niet erg. Van Dum laveert tussen Hollanders, Portugezen, de koning van Kongo, de Angolese koningin en inlandse stamhoofden.

Een roemrijke familie is een aaneenschakeling van gebeurtenissen, waarbij niet alleen Van Dum, maar iedereen moet schipperen tussen de verschillende culturen: tussen katholiek (de Portugezen) en protestant (de Hollanders), tussen zwart en blank, tussen het ‘ware’ geloof en de Afrikaanse magie, tussen loyaliteit aan de Portugezen, die naar verwachting terug zullen komen, en de Hollanders, die nu de scepter zwaaien. Het verhaal wordt verteld door de lijfslaaf van Baltazar Van Dum, een halfbloed die Van Dums zoon zou kunnen zijn.

Iedereen boter op het hoofd
Pepetela laat in dit kloeke boek (430 bladzijden) zien hoe niets zwart-wit is. Niemand is volledig schuldig of volledig onschuldig. De Afrikaanse slavenhandel is uitgevonden door Afrikanen, al waren het wel de blanken die er een transatlantische handel van maakten. Andere volken zijn minstens zo wreed en onderdrukkend als de Europeanen, al waren de Europeanen misschien wel het meest efficiënt in hun oorlogsvoering en dus hun geweld. De blanken hebben niet het monopolie op racisme. Iedereen heeft boter op zijn hoofd.

Een roemrijke familie is een fascinerend boek, dat veel begrip geeft voor het laveren dat noodzakelijk is om in een gemengde samenleving te leven. Bestaan er trouwens niet-gemengde samenlevingen? Veel meer dan in veel andere boeken over de koloniale tijd, waarin vaak blanke helden optreden en de scheidslijnen helder zijn, laat dit boek zien hoe ingewikkeld samenlevingen zijn en hoe veel ‘waarheden’ er bestaan.

Een roemrijke familie (uitgeverij Meulenhoff) is zeer de moeite waard, ook al omdat het zich laat lezen als een avonturenroman. Vertaald door en met een nawoord van Harrie Lemmens.

Omslag boek Jaime Bunda Pepetela heet in werkelijkheid Artur Carlos Maurício Pestana dos Santos (1941). Pepetela was zijn schuilnaam in het verzet tegen het Portugese koloniale regime in Angola. Hij is zelf Portugees èn Afrikaan, ofwel een blanke Afrikaan. Hij won in 1997 de prestigieuze Prémio Camões voor zijn werk en in 1999 de Prince Claus Award.

Jaime Bunda
Pepetela schreef ook Jaime Bunda, wat in het Portugees niet toevallig een beetje klinkt als James Bond. Jaime Bunda (bunda = kont) is een dikke, zwetende geheim agent in het marxistische Angola. Het is een geestig en ironisch boek dat het marxistische bewind speels op de hak neemt. Bij mijn weten helaas niet vertaald in het Nederlands. (Wel in het Frans, Duits en Engels.)

Bij uitgeverij De Geus verscheen vorig jaar Roofdieren (Os predadores) van Pepetela. Dat gaat over dertig jaar onafhankelijkheid van Angola, onder meer over de corruptie.

Meer boeken Portugal | Meer Portugal | Meer koloniale geschiedenis | Meer Afrika | Index artikelen | Contact